Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

6.5. Investitsiya samaradorligi statistik ko’rsatkichlari 
 
Ishlab  chiqarish  investitsiyalarini  tahlil  qilishda  markaziy  o’rinni  muqobil 
investitsion  loyihalar  samaradorligini  baholash  va  taqqoslash  egallaydi.  Investitsiyalar 
samaradorligini  baholashni  buxgalteriya  va  statistika  hisobotlari  natijasida  olingan 
ma’lumotlar  asosida,  shuningdek,  pul  potoklarini  (kirim  va  chiqim)  diskontlash 
uslublariga asoslanib xarakterlash orqali amalga oshirish mumkin. 
Mablag’larni  investitsiyalashda  riskni  kamaytirish  uchun  natijalarning 
ishonchliligini  oshirish  maqsadida  tahlilning  turli  xil  uslublariga  yondashiladi,  bularga 
statistik uslublar, iqtisodiy-matematik uslublar va boshqalar kiradi. 
Investitsiya samaradorligini u yoki bu ko’rsatkichlari tizimi va tahlil uslublarining 
qo’llash  investitsiya  jarayonini  amalga  oshirishning  aniq  sharoitlaridan  kelib  chiqadi, 
shuningdek bu kutilayotgan mablag’ning miqdoriga. bunday tahlilni amalga oshirmoqchi 
bo’lganlarning  iqtisodiy  tayyorgarlik  darajasiga  bog’liq  bo’ladi.  Ko’pincha  investitsiya 
loyihasini  optimal  variantini  tanlab  olish  imkoniyati  vujudga  kelishi uchun  bir vaqtning 
o’zida juda ko’p uslublar va ko’rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. 
Investitsiya  samaradorligi  ko’rsatkichlarini  hisoblash  xuddi  shunday  investitsiya 
loyihalari bo’yicha amalda vujudga kelgan ko’rsatkichlarni tadqiqot qilishga asoslanishi 
kerak. Bularga quyidagilar kiradi: 
Umumiy iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichi samarani investitsiya hajmiga nisbati 
bilan aniqlanadi: 
xalq xo’jaligi bo’yicha: 
Ý
Ì Ä
È Õ
õ õ
/



 
iqtisodiyotning alohida tarmog’i bo’yicha: 
Ý
ÑÌ
È Õ
map



 
alohida korxona bo’yicha: 
Ý
Ô
È Õ
êî põ



 
bu erda: 

MD - ishlab chiqarilgan milliy daromadning mutloq qo’shimcha o’sishi; 

SM 
-  sof  mahsulotning mutloq  qo’shimcha  o’sishi; 

F  - korxona,  firma  foydasining  mutloq 
qo’shimcha o’sishi; IH - investitsiya hajmi. 
Kapital  qo’yilmalar  xissasi  ko’rsatkichi  investitsiya  hajmini  mahsulot  yoki 
xizmatlarning qo’shimcha o’sishiga nisbati bilan yoki quyidagi formula bilan aniqlanishi 
mumkin: 
Ê
È Õ
N
õèñ
.


 yoki 
È Õ
q


 
bu erda: 
Kxis. -
 xissali kapital qo’yilmalar; 

q - mahsulot, ish yoki xizmatlarning mutloq 
qo’shimcha  o’sishi  (qiymat  ko’rinishida);  N  -  ob’ektning  haqiqiy  joriy  qilingan  ishlab 
chiqarish quvvati. 

---

 
160 
Investitsiya  samaradorligini  tahlil  qilganda  xissali  kapital  qo’yilmalar  darajasiga 
ta’sir etuvchi alohida omillarni hisobga olish muhimdir. Bunday omillarga ishlab turgan 
quvvatlarning  o’zgarishi,  kapital  qo’yilmalarni  takror  ishlab  chiqarish  tarkibining 
o’zgarishi, qurilishni smeta qiymatining o’zgarishi va boshqalar kiradi. 
Xissali  kapital  qo’yilmalar  alohida  ob’ekt  uchun,  ishlab  chiqarishga  kiritilgan 
quvvat  uchun,  korxona  uchun  aniqlanishi  mumkin.  Shuningdek,  ular  umumlashtiruvchi 
ko’rsatkich  sifatida  ishlab  chiqarishning  bir  turiga,  tarmoqqa  va  h.k.  kiruvchi  ob’ektlar 
majmui uchun ham aniqlanishi mumkin. Haqiqiy xissali kapital qo’yilmalarni tahlil qilish 
maqsadida loyihada ko’rsatilgan xuddi shunday ko’rsatkich bilan taqqoslash mumkin. 
Korxonalar majmui uchun xissali kapital qo’yilmalar hisobini ko’rib chiqamiz. 
6.12-jadval 
Qurilish konstruktsiyalari sanoati korxonalarida investitsiya hajmi va yillik ishlab 
chiqarish quvvati 
Korxonalar 
Investitsiya 
Haqiqiy yillik 
Loyiha bo’yicha 
 
hajmi, 
ishlab chiqarish 
xissali kapital 
 
mlrd. so’m 
quvvati 
qo’yilmalar, 
 
 
ming 
mlrd. 
ming so’m 
tonna 
so’m 
 
 
 
I 
8,5 
100 
4,2 
80 
II 
6,9 
60 
3,6 
120 
 
15,4 
- 
7,8 
 
 
Haqiqiy xissali kapital qo’yilmalarining hisobi 6.13- jadvalda berilgan. 
6.13-jadval 
Haqiqiy xissali kapital qo’yilmalarning hisobi 
 
Haqiqiy yillik 
Investits - 
Xissali 
Loyiha 
Chetla- 
Korxona 
ishlab chiqarish 
iyalarning 
kapital 
bo’yicha 
nish, 
lar 
quvvati 
haqiqiy 
qo’yilmalar, 
investi- 
ming 
 
ming 
mlrd. so’m 
hajmi, 
ming so’m 
tsiya 
so’m 
 
tonna 
 
mlrd. so’m 
hajmi 
haqi- 
 
 
 
 
 
 
bo’yicha 
qiysi 
 
 
A 
1 
2 
3 
4 
5=3:1 
6-1

4 
7=5-4 
I 
100 
4,2 
8,5 
76 
85 
7,6 
9 
II 
60 
3,6 
6,9 
110 
115 
6,6 
5 
Jami 
- 
7,8 
15,4 
- 
- 
14,2 
- 
 
Ikkala  korxona  bo’yicha  birgalikda  xissali  kapital  qo’yilmalar  yillik  ishlab 
chiqarilgan mahsulotning har bir ming so’miga quyidagicha to’g’ri keladi: 
Haqiqiy