Ijtimoiy- gumanitar fanlar

Dinning gnosologik ildizi.

Dinning paydo bo’lishida ijtimoiy – iqtisodiy ildiz katta rol o’ynasa – da, biroq faqat ijtimoiy – iqtisodiy ildizning o’ziyoq dinning paydo bo’lishi uchun yetarli asos emas edi. Dinning paydo bo’lishi uchun gnosologik ildiz ham zarur. Buning uchun insonda dunyoni bilish qobiliyati, tafakkuri ham shakllangan, nafaqat shakllangan, ayni paytda ular ma’lum darajada kamol topgan bo’lishi ham kerak edi. Masalaning bu tomoni dinning gnosologik ildizi (“gnosologiya” grekcha so’z bo’lib “gnosis” – bilish, “logos” – ta’limot ma’nolaini anglatadi.) deyiladi. Dinning gnosologik ildizi – tashqi olamning ibtidoiy kishilar miyasida, tasavvurida, ongida aks etishidir. Biroq bu inikos o’sha zamonlarda noto’g’ri mavhum buzilgan tasavvuriy va asotiriy tarzdagina bo’lishi mumkin edi. Chunki ibtidoiy odamlar tashqi olam, tabiat hodisalari sabablarini bilmas, bilishga ojiz edilar.

Shunday qilib din jamiyatning muayyan bosqichida (yuqori paleolit davrida bundan 20–40 ming yillar avval) kishilarda ma’lum darajada taraqqiy topgan tafakkur qilish qobiliyatning paydo bo’lishi natijasidagina yuzaga kelgan ijtimoiy ong shaklidir. Tabiat va jamiyatdagi turli – tuman va doimo o’zgartirib turadigan, ba’zan oziq – ovqat, kiyim – kechak manbai bo’lib, ba’zan esa ularga ofat va talofat keltirib turadigan hodisalar kishilarning e’tiborini, o’y fikrini o’ziga qaratmasligi mumkin emas edi.Xulosa qilib aytganda, barcha ilmiy adabiyotlarda dinning paydo bo‘lishi borasida bildirilgan fikrlar ilmiy gipotezalardan iborat. Diniy adabiyotlardagi ushbu masalaning talqini esa har bir insonning diniy e’tiqodiga bog‘liq.

3.