Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Katta suv aylanishi
Suv bug’ining k o’chishi
Dengiz:
7
Oqim siz joy
Yer sharida katta va kichik suv harakati sxemasi
Suvning to'xtovsiz aylanishi natijasida dunyo o k ean in in g suvi 2600— 
3000 yilda bir m arta, ko‘l suvlari 10 yilda bir m arta, daryo suvlari esa

---

o 'rtach a 12 sutkada yangilanib turadi. Yer sharida suvning aylanib yurishi 3 
turga bo'linadi. Nam lik okean ustiga yog'ib yana bugianib okeanga tusha-di. 
Bunga suvning kichik aylanish deyiladi. M a’lum ki, h u du dg a yoqqan 
yog'inning bir qismi shu yerda b ug'lanib ketadi, bir qismi daryolarga 
quyiladi va yerga singib ketadi. Bu m aterik ichkarisida suvning aylanib 
yurishi deyiladi.
Suvning kichik aylanish bilan m aterik ichkarisida suvning aylanib yurishi 
qo'shilsa, suvning katta aylanishi hosil bo'ladi. M asalan, M arkaziy Osiyo­
da Kaspiy yuzasidan bug'langan suvning bir qismi Markaziy Osiyo tog'lariga 
yetib keladi va Sirdaryo ham da A m udaryoni suv bilan t a ’m inlab turadi. 
Bu daryolar Orol dengiziga quyiladi, bu dengizda suv yana bug'lanadi va 
shu tariqa aylanib yuradi.
Suvning to'xtovsiz aylanib yurishi yerning geografik qobig'i, ayniqsa, 
undagi organik hayot uchun juda katta ahamiyatga ega; suvning aylanishida 
m odda va energiyaning aylanishi vujudga keladi, organik dunyo rivojlanadi.
Chuchuk suv resurslarining geografik joylashishi. 
Qishloq xo'jaligida, 
sanoatda, kom m unal maishiy xo'jalikda va boshqa sohalarda gidrosfera- 
ning faqat 2 % ini yoki 28,25 m ln. km kubni tashkil etuvchi chuchuk 
daryo, k o 'l, faol suv alm ashinishi zonasidagi yer osti suvlari, muzlik- 
lardagi suvlardan foydalanilm oqda, xolos. Biroq chuchuk suv resursining 
85 % (24,0 m ln. km kub) hozircha inson juda kam foydalanayotgan m u- 
zliklarga to 'g 'ri keladi. K o'rinib turibdiki, chuchuk suv zahirasi juda kam , 
buning ustiga chuchuk daryo suvlari sayyoramiz bo'yicha notekis taqsim - 
langan.
Dunyo aholisining 72 % yashaydigan Yevroosiyoda um um iy daryo suvi­
ning 31 % gayaqini oqadi. Agar Yevropadajon boshiga yiliga 4,4 mln. m kub, 
Osiyoda 6,24 ming m kub, Afrikada 13,1 ming m kub oqim to'g'ri kelsa, 
Janubiy Amerikada 51,5 ming m kub oqim to'g'ri keladi. Yer kurrasida har 
bir kishiga yiliga o'rtacha 11 ming m kub daryo suvi to 'g 'ri keladi. M am- 
lakatlar bo'yicha ham suv resurslari notekis joylashgan. Agar Hindistonda 
jon boshiga yiliga 3,4—3,1 ming m kub chuchuk suv to'g'ri kelsa, bu m iqdor 
Norvegiyada 108,8 ming m kub ni tashkil etadi.
M D H m am lakatlarida jo n boshiga yiliga o 'rta ch a 18,1 m ing m kub 
suv to 'g 'ri keladi. Lekin Rossiyaning sharqiy rayonlarida bu ko'rsatkich 
500—1000 m kub ni tashkil etadi.
Janubiy A m erika va Shim oliy A m erikada bir kishiga yiliga 25—51,5 
m ing m kub suv oqim i to 'g 'ri kelsa, bu ko'rsatkich Shim oliy Yarim Shar- 
ning subtropik va o 'rta m intaqalarida 25 m ing m kub dan ortiqdir.