Hol, uning turlari


Bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplar



Download 64,46 Kb.
bet13/20
Sana15.04.2022
Hajmi64,46 Kb.
#553555
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20
Bog'liq
Amaliy mashg\'ulot

Bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplar.

  • Egasiz bir bosh bo‘lakli gaplar.

    Tarkibidagi bo‘laklarning ishtirokiga ko‘ra bir tarkibli va ikki tarkibli gaplar mavjud.
    Ikki tarkibli gaplarda ega va kesim o‘ziga qarashli bo‘laklari bilan birga keladi, ya’ni ikki tarkib – ega tarkibi va kesim tarkibi ishtirok etadi. Masalan: Hovlimizdagi mevalar erta pishdi. Bu gapdagi ega (mevalar) o‘z aniqlovchisi (bog‘imizdagi) bilan birga ega tarkibini, kesim (pishdi) o‘ziga qarashli payt holi (erta) bilan kesim tarkibini tashkil qilgan. Demak, keltirilgan misolda ham ega tarkibi, ham kesim tarkibi – ikki tarkibi mavjud. Shuning uchun bu xildagi gaplar ikki tarkibli gap hisoblanadi. Bu gapni sizga aytib bo‘lmaydi. Bu misolda kesim (aytib bo‘lmaydi) o‘ziga qarashli to‘ldiruvchilar (sizga va gapni), birinchi to‘ldiruvchi (gapni) ga qarashli bo‘lgan (bu) bilan birga kesim tarkibini tashkil qilgan. Gapda ega tarkibi ishtirok etmagan. Shunga ko‘ra bunday gaplar bir tarkibli gaplar deyiladi.
    Bir tarkibli gap turlari quyidagicha: shaxsi aniq gap, shaxsi noma’lum gap, shaxssiz gap, shaxsi umumlashgan gap, atov gap va bo‘laklarga ajralmaydigan gap.
    Shaxsi aniq gaplar tarkibida ega qo‘llanmagan, lekin kesim orqali egani topish mumkin bo‘ladi: Ertaga universitetda uchrashamiz. (Biz ertaga universitetda uchrashamiz.) Yaqin kunlarda Samarqand, Buxoro va Xiva shaharlarini ziyorat qilgani boraman. (Men yaqin kunlarda Samarqand, Buxoro va Xiva shaharlarini ziyorat qilgani boraman.)
    Keltirilgan misollardan ko‘rinadiki, har ikki gapda ega qo‘llanmagan bo‘lsa ham, kesimdagi tuslovchilar orqali gapning egasi men va biz ekanligini aniqlash mumkin.
    Shaxsi noma’lum gaplarda esa voqea-hodisaning, ish- harakatning bajaruvchisi noma’lum bo‘ladi: Mana shu joylarni sahroga o‘xshatishadi. Bu misolda sahroga o‘xshatuvchilar (bajaruvchi - sub’ekt) borday ko‘rinadi. Ular sahroga o‘xshatishadi deb ega o‘rnida ular so‘zini qo‘yib ko‘rsak gapning mazmuniga mos kelmaydi. Chunki, gapning mazmunidan «Mana shu joylar sahroga o‘xshatiladi» degan mazmun bor. Yana misollar keltiramiz: Ukamni kollejga qabul qilishibdi. Radioda bugun yomg‘ir yog‘adi deyishibdi.


    Mashq. Keltirilgan misollardan shaxsi aniq va shaxsi noma’lum gaplarni ajratib ko‘chiring. Shaxsi aniq gaplar uchun zarur bo‘lgan ega vazifasidagi so‘zni qavs ichida ko‘rsating.
    1. Kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda deydilar. 2. Otalikning farzi ayni – farzandga munosib ism qo‘ymoq deydilar. 3. Yugurganniki emas, buyurganniki deb juda to‘g‘ri aytishgan ekan-da (A.Qahhor). 4. Rahmatilla Obidiyni kasalxonaga olib ketishdi (A.Qahhor). 5. Bemorlardan doim xabardor bo‘lib turamiz. 6. Ilm deganni misqollab bobma-bob o‘rganadilar.7) Jo‘jani kuzda sanaydilar. 8. Bu joylarni hozir ham Qoradaryo deydilar. 9. Ijozat bersangiz fikrimni bayon qilsam.



    Download 64,46 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  • 1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20




    Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
    ma'muriyatiga murojaat qiling

    kiriting | ro'yxatdan o'tish
        Bosh sahifa
    юртда тантана
    Боғда битган
    Бугун юртда
    Эшитганлар жилманглар
    Эшитмадим деманглар
    битган бодомлар
    Yangiariq tumani
    qitish marakazi
    Raqamli texnologiyalar
    ilishida muhokamadan
    tasdiqqa tavsiya
    tavsiya etilgan
    iqtisodiyot kafedrasi
    steiermarkischen landesregierung
    asarlaringizni yuboring
    o'zingizning asarlaringizni
    Iltimos faqat
    faqat o'zingizning
    steierm rkischen
    landesregierung fachabteilung
    rkischen landesregierung
    hamshira loyihasi
    loyihasi mavsum
    faolyatining oqibatlari
    asosiy adabiyotlar
    fakulteti ahborot
    ahborot havfsizligi
    havfsizligi kafedrasi
    fanidan bo’yicha
    fakulteti iqtisodiyot
    boshqaruv fakulteti
    chiqarishda boshqaruv
    ishlab chiqarishda
    iqtisodiyot fakultet
    multiservis tarmoqlari
    fanidan asosiy
    Uzbek fanidan
    mavzulari potok
    asosidagi multiservis
    'aliyyil a'ziym
    billahil 'aliyyil
    illaa billahil
    quvvata illaa
    falah' deganida
    Kompyuter savodxonligi
    bo’yicha mustaqil
    'alal falah'
    Hayya 'alal
    'alas soloh
    Hayya 'alas
    mavsum boyicha


    yuklab olish