—fizika ta’lim yo‘nalishi bitiruvchisi daminova sayyora xursandovnaning bakalavr darajasini olish uchun yozilgan «suyuqliklar mexanikasining elementlarini laboratoriya qurilmalari yordamida tushuntirish»

(1.3.4-rasm)

masofadagi tezlik (1.3.4-rasm). Suyuqlik ichida fikran radiusli silindrik sirt chizamiz. Suyuqlikning shu sirtning turli tomonlarida yotgan qismlari bir-biriga ma’lum kuch bilan ta’sir ko‘rsatadi.Bu kuch yuz birligiga nisbatan olinganda quyidagiga teng bo‘ladi:



ya’ni nayning o‘qidan chegara sirtgacha bo‘lgan masofaga proporsio-
nal ravishda ortar ekan.(1.3.10) ni bo‘yicha differensiallagan
hosil bo‘ladigan «—» ishorani biz tushirib qoldirdik, chunki(1.3.9)
ichki ishqalanish kuchining faqat modulini beradi.

Ushbu paragrafda aytilgan hamma gaplar suyuqliklar bilzan bir qatorda gazlarga ham taalluqlidir.XBS sistemada qovushoqlik birligi qilib tezlik gradiyenti har 1 metrga 1 m/sek bo‘lganda qatlamlarning tegib turgan yuziga 1 N ichki ishqalanish kuchini yuzaga keltiradigan qovushoqlik qabul qilingan. Bu birlik bilan belgilanadi.

Qovushoqlik koeffitsiyenti temperaturaga bog‘liq bo‘lib, bu bog‘lanishning xarakteri suyuqlik va gazlar uchun xar xil bo‘ladi. Suyuqliklarda temperatura ko‘tarilishi bilan qovushoqlik koeffisiyenti keskin kamayadi. Gazlarda esa, aksincha, temperatura ko‘tarilishi bilan qovushoqlik koeffitsiyenti ortadi. Temperatura o‘zgarganda ning o‘zgarish xarakteri turlicha bo‘lishi suyuqlik va gazlarda ichki ishqalishning tabiati turlicha ekanligidan dalolat beradi.



2 BOB. SUYUQLIKLARNING FIZIKA-XIMIYAVIY PARAMETRLARINI LABORATORIYA QURILMALARI YORDAMIDA ANIQLASH