|
Tuzilmalanganlik
. Logistik tizimning o‗zaro bog‗langan boshqarish
ob‘ektlari va sub‘ektlaridan tashkil topadigan ma‘lum bir tashkil qilingan
44
tuzilishining borligini va bu tuzilishni dekompozitsiyalash mumkin bo‗lishini
ko‗zda tutadi.
Logistik tizim sifatida sanoat korxonasi, hududiy ishlab chiqarish majmuasi,
savdo korxonasi va hokazolarni ko‗rib chiqish mumkin.
Logistik tizimning maqsadi
– tovarlar va mahsulotlarni berilgan joyga,
kerakli miqdor va assortimentda, ishlab chiqarish iste‘moli yoki shaxsiy iste‘molga
maksimal darajada tayyorlangan holda, berilgan xarajatlar darajasi bilan yetkazib
berishdan iborat (logistik miksni amalga oshirish).
Xorijdagi logistika sohasi bo‗yicha olimlar va mutaxassislar ko‗pincha
―logistik zanjir/yetkazib berishlar zanjiri‖ tushunchasidan foydalanadilar, logistik
tizimni esa ―umumiy xarajatlarni minimallashtirish va talab etilgan servis
darajasini ta‘minlash uchun materiallar, takibiy qismlar va tayyor mahsulotning
jismoniy harakatining barcha jihatlarini rejalashtirish va muvofiqlashtirish‖
jarayoni sifatida talqin qiladilar.
Logistik tizimning chegaralari ishlab chiqarish vositalarining aylanish sikli
bilan belgilanadi. Dastlab ishlab chiqarish vositalari xarid qilinadi. Ular moddiy
oqim ko‗rinishida logistik tizimga kirib keladi, omborlarga joylashtiriladi, ishlov
beriladi, yana saqlanadi va so‗ngra logistik tizimga kirib keladigan moliyaviy
resurslarga almashinish bilan logistik tizimdan iste‘molga chiqib ketadi.
Logistik tizimlar makrologistik va mikrologistik tizimlarga bo‗linadi.
Makrologistik tizim
- bu moddiy oqimlarni boshqarishning mamlakatning
turli mintaqalarida yoki turli mamlakatlarda joylashgan sanoat korxonalari va
tashkilotlari, turli idoralarning vositachilik, savdo va transport tashkilotlarini
qamrab oluvchi yirik tizimidir. Makrologistik tizim o‗zida mintaqa, mamlakat yoki
mamlakatlar guruhi iqtisodiyotining ma‘lum bir tuzilmasini taqdim qiladi.
Turli mamlakatlarni qamrab oladigan makrologistik tizimni shakllantirishda
xalqaro iqtisodiy munosabatlarning huquqiy va iqtisodiy o‗ziga xos xususiyatlari,
tovarlarning
yetkazib
berishning
bir
xil
bo‗lmagan shart-sharoitlari,
mamlakatlarning
transport
qonunchiligidagi
farqlar
bilan
bog‗lanadigan
qiyinchiliklarni, shuningdek boshqa bir qator to‗siqlarni engib o‗tish zarur bo‗ladi.
45
Makrologistik tizimning funksiyalari:
mintaqa, mamlakat, mamlakatlar o‗rtasida taqsimlashning umumiy
konsepsiyasini ishlab chiqish;
ta‘minot shakllarining o‗zaro nisbatini optimallashtirish;
tovarlarning harakatlanish kanallarini ratsionallashtirish;
transport-ombor tarmog‗ini yaratish va hokazolar.
Mikrologistik tizimlar tagtizimlar – makrologistik tizimlarning tuzilmaviy tarkib
toptiruvchilari bo‗lib hisoblanadi. Ularga turli ishlab chiqarish va savdo
korxonalari, hududiy ishlab chiqarish majmualari kiradi. Mikrologistik tizimlar
o‗zida ishlab chiqarishning ichidagi logistik tizimlar klassini taqdim qiladi,
ularning tarkibiga texnologik bog‗langan, yagona infratuzilma bilan birlashtirilgan
ishlab chiqarishlar kiradi.
Mikrologistik tizimlarning funksiyalari
ishlab chiqarishning ehtiyojlariga muvofiq xarid qilishlar va yetkazib berishlar
rejasini amalga oshirish;
sotish rejasini amalga oshirish va nazorat qilish;
tashqi muhitdagi ba‘zi bir logistik jarayonlarga ta‘sir ko‗rsatish va boshqalar.
Makrologistika doirasida alohida mikrologistik tizimlar o‗rtasidagi bog‗lanishlar
tovar-pul munosabatlari bazasida o‗rnatiladi. Mikrologistik tizimning ichida
shuningdek tagtizimlar ham faoliyat ko‗rsatadi. Biroq ularning o‗zaro
harakatlarining asosi tovarsiz bo‗ladi.
Makrologistika darajasida logistik tizimlarning uchta turi ajratiladi:
To‗g‗ri bog‗lanishlarga ega bo‗lgan logistik tizim – bu unda moddiy oqim ishlab
chiqaruvchidan iste‘molchiga vositachilarning ishtirokisiz, to‗g‗ridan-to‗g‗ri
xo‗jalik aloqalari asosida yetkazib beriladigan tizimdir.
Eshelonlangan (ko‗p kaskadli) logistik tizim – bu unda moddiy oqim ishlab
chiqaruvchidan iste‘molchigacha bo‗lgan yo‗lda hech bo‗lmaganda bitta vositachi
orqali o‗tadigan ko‗p darajali tizimdir.
Qayishqoq logistik tizim – bu unda moddiy oqimni iste‘molchiga yetkazib
berish to‗g‗ridan-to‗g‗ri bog‗lanishlar bo‗yicha ham, vositachining ishtiroki bilan
46
ham yetkazib beriladigan tizimdir. Bunday tizimga ehtiyot qismlar bilan ta‘minlash
misol bo‗lib xizmat qila oladi. Bunday holda talab kam bo‗lgan detallarni bevosita
qabul qilib oluvchiga jo‗natish markaziy ombordan, standart va talab yuqori
bo‗lgan detallarni jo‗natish – vositachining omboridan amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
