Биринчи бўлим. Фалсафанинг моҳияти, ривожланишининг асосий босқичлари ва йўналиши фалсафа: унинг предмети, мазмуни ва жамиятдаги

Фалсафанинг маданий функцияси одамлар дунёқарашини кенгайтириш, 
уларда билишга қизиқиш уйғотиш, назарий фикрлаш маданиятини шакллантириш 
ва ривожлантириш орқали намоён бўлади. У дунёни ўзлаштириш ва билишнинг 
универсал шакли сифатида, инсониятнинг энг яхши ютуқларини ўзида 
мужассамлаштиради ва уларни бутун инсоният мулкига айлантиради. Турли 
мамлакатлар ва халқларнинг фалсафа тарихини ўрганиш уларнинг ўтмишдаги ва 
ҳозирги маданиятини яхшироқ тушуниш имконини беради, ғоялар алмашинуви ва 
маданий анъаналарнинг ўзаро таъсирига кўмаклашадики, бу маданий мерос билан 
узвий боғлиқ бўлган кўпгина муаммоларни ечишда муҳим аҳамият касб этади.
Фалсафанинг аксиологик функцияси ҳаётнинг маъноси, ўлим ва 
умрбоқийлик масалаларини кун тартибига қўйиш, у ёки бу ҳаракат, воқеа, ҳодисага 
“яхши”, “ёмон”, “муҳим”, “фойдали”, “фойдасиз” категориялари билан баҳо 
бериш орқали– аксиологик (юнон. axia - қадрият) функцияни бажаради. У узоқ 
муддатли тенденцияларни қисқа муддатли тенденциялардан фарқлаш, юзаки 
жараёнларни фундаментал жараёнлардан, муҳим нарсалар ва ҳодисаларни иккинчи 
даражали нарсалар ва ҳодисалардан ажратиш орқали инсоннинг қадриятларга 
муносабати билан узвий боғлиқ бўлган тегишли эҳтиёжларини шакллантиради. Шу 
тариқа инсоннинг муайян қадриятлари, мўлжаллари ва устуворликлари 
белгиланади, яъни тегишли қадриятлар тизими таркиб топади. Бу тизим 
одамларнинг муҳим хусусияти ҳисобланади, уларнинг ҳаётга муносабатини акс 
эттиради ва жамиятдаги хулқ-атворини кўп жиҳатдан белгилайди.
Фалсафанинг ахлоқий функцияси одамлар хулқ-атвори ва у ёки бу 
жамиятда юзага келувчи муносабатлар билан боғлиқ. Бунда, масалан, ахлоқий 
қадриятлар, уларнинг табиати, асослари ва жамиятдаги амалий роли фалсафанинг 
тадқиқот предмети ҳисобланадики, бу жамиятда юзага келадиган ва табиий йўл 
билан, яъни реал ҳаёт амалиётида ўрнатиладиган меъёрлар ва қоидаларга сезиларли 
даражада таъсир кўрсатади. Бундай меъёрлар ижтимоий муносабатларни тартибга 
солувчи муҳим дастак ҳисобланади ва одамларнинг ўзаро алоқалари, уларнинг 
муносабатлари ва ўзаро тил топиш даражасида намоён бўлади. Хулоса қилиб айтиш 
мумкинки, фалсафа доимо ахлоқда, жамиятнинг барча аъзолари хулқ-атворида 
намоён бўлади ва шу тариқа яна бир муҳим функция – ахлоқий функцияни бажаради.