Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

Тушунишни тиклаш

Қўпол эфферент мотор афазияда нутқни тушунишни тиклаш эшитув идрокини тарбиялаш, берилган саволдан асосий мантиқли сўзни ажратишга ўргатишдан бошланади. Масалан, «уй» расмини кўрсатиб, бемордан «Бу столми?», «Бу қаламми?» деб сўралади. Айнан шундай саволлар нутқсиз беморларда нутқий диққатни «уйғотиш» мумкин. Ҳатто биринчи сўзларига ҳам сабаб бўлади: «Бўмаган гап!», «Қўйсангизчи».

Эшитиш идрокини тиклаш мақсадида логопед беморга расмлар кўрсатади ва сўрайди: Қошиқ қаерда чизилган? Қошиқни кўрсатинг ёки: Бизга овқат ейдиган нарсани кўрсатинг. Бу вазифалар беморнинг тил сезгирлигини тикланишига сабаб бўлади. Кейинроқ у ёки бу буюмни бошқа бир предметнинг устига, тагига, ёнига қўйиш вазифаси берилади. Бунда мантиқий урғу предмет ёки кўмакчига тушиши керак. Интонация ёки мантиқий урғу ёрдамида логопед бошқа турдаги вазифаларга ўтади: қошиқни қўйинг, қошиқни солинг, қошиқни орқасига ўгириб қўйинг ва ҳоказо.
«Нутқ сезгирлигини» тиклашда беморларга грамматик жиҳатдан тўғри ва нотўғри жумлаларни эшитишга бериш муҳим аҳамиятга эга. Олдиндан логопед беморга қайси конструкциялар грамматик қонун-қоидаларга мувофиқлигини ва қайсилари тўғри келмаслигини, нотўғрилигини тушунтиради. Сўнг бир жумла берилади ва шу жумла ёрдамида бемор қолган гапларни тўғри ёки нотўғрилигини аниқлайди. Масалан, «копток стул тагида» ва «копток стулга тагида», «копток стулда тагида». Бу турдаги машқлар беморнинг импрессив аграмматизм бузилишларини тиклашга ёрдам беради.

Шундай қилиб, логопед эфферент мотор афазияда илк болалик давридан босқичма-босқич ривожланиши лозим бўлган бош мия пўстлоқ функциясини тиклаб боради. Бунда бўғинлардан сўзларни ташкил этиш, «нутқ сезгирлиги», гаплардаги элементар сўзларни боғлаш устида ишланади. Эфферент мотор афазияда бузилган барча функциялар тикланганидан сўнг логопед ташқаридан киритган қизиқтирувчи, рағбатлантирувчи усулларни қўллайдилар. Сўзнинг биринчи товушини айтиш, иборалардан фойдаланиш, қирқма алифбе, бўғинлаб ўқиш, турли схемалар ва саволлар бериш.