Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

Ўқиш ва ёзувни тиклаш

Қўпол эфферент мотор афазияда ўқиш ва ёзув ҳам бутунлай бузилган бўлиши мумкин. Шунинг учун беморга алоҳида (индивидуал) расмли алифбе ишлаб чиқилади. Бунда ҳар бир ҳарфга керакли расм ёки беморга таниш сўз танланади, масалан: а-«айиқ», б-«буви», в-«Васила» ва ҳоказо. Таниш сўзлардан фойдаланган ҳолда бемор алифбедан бўғин ва сўз тузиш учун керакли ҳарфни топади. Қирқма алифбе ёрдамида бўғинларни ёнма-ён қўйиб сўзлар ясаш мумкин. Аввал сўзлар бир бўғинли, кейин икки, уч ва ҳоказо бўғинли бўлади.
Кўп беморларда ўнг томонлама гемипарез кузатилади. Шунинг учун уларни аввал чап қўл билан ёзма ҳарфларни, кейин сўз ва жумлаларни ёзишга ўргатилади.
Кейинчалик қўпол эфферент мотор афазик беморларга расмлар тагида берилган содда сўзларда туширилган унли ва ундош ҳарфларни тўлдириш вазифаси берилади. Йўналтирувчи саволлар, бўғинлар таҳлили ёрдамида сўз таркибидаги товуш-ҳарфлар таҳлил қилинади. Бемор қирқма алифбедан сўз ясайди ва уни дафтарига кўчиради.
Товуш-ҳарфли таҳлилни ўзлаштиргандан кейин логопед енгил жумлалардан иборат бўлган эшитиш диктантини беради. Бунда бемор ҳар бир сўзни товушлар бўйича ўзи айтиб чиқиши, қийин сўзларни эса қирқма алифбедан териб чиқиши лозим.
Охирги босқичларда беморларга содда кроссвордларни ечишни, битта узун сўздан бир нечта қисқа сўзлар тузишни, енгиллаштирилган нутқий ўйинлар ўйнашни таклиф этиш мумкин.
Қўпол бузилган эфферент мотор афазияда ўқитишни тиклаш беморларга сўз ва жумлаларни глобал ўқитишдан бошланади. Бунда ўқилган сўзлар тегишли предмет ёки сюжетли расмлар тагига қўйилади, ёки мазмун жиҳатидан ўзаро боғлиқ сўз танланади. Масалан, бемор бирор давлат номини ўқийди ва унинг пойтахтини топади (Тошкент-Ўзбекистон, Париж-Франция, Лондон-Англия ва ҳоказо).
Ўқитишни тиклаш сўзнинг товуш-ҳарфли таркибини анализини тиклаш билан биргаликда ҳатто бир оз олдироққа олиб борилади. Аввал бемор содда матнлардаги сўзларни бўғинлаб ўқийди, кейинчалик улар мураккаблаштирилади.