Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

Мухамедов С.А., Пиотровский Г.Г.
Инженерная лингвистика и опыт системно -
статистического исследования узбекских текстов. –Т.: Фан , 1986.
2
Ризаев С.
Бўғин структурасини ўрганиш тажрибасидан. – Т.: Фан, 1975; 
Ризаев С.
Кибернетика ва тилшунослик. –Т., Ўзбекистон, 1976, 16 б.; 
Ризаев С.А., Юсупов Д.Ю.
О 
дистрибутивно – статистическом исследовании лексико –морфологической структуры слова 
современного узбекского языка // Исследования по литературоведению и языкознанию. –Т.: 
Фан, 1977; 
Ризаев С.
Ўзбек совет болалар адабиѐти тилининг частотали луғати. –Т.: Фан, 
1980; 
Ризаев С., Бўронов Н.Б.
А.Қаҳҳор «Синчалак» повести тилининг частотали луғати. –Т.: 
Ўқитувчи, 1986.

---

35 
S.Rizayevning nomzodlik dissertatsiyasi ham o‗zbek adabiy tilining 
grammatik va fonologik sistemasini statistik tekshirishga bag‗ishlangan.
1
S.Muhamedov 
tomonidan 
yaratilgan 
asarlar
2
kompyuter 
lingvistikasiga oid keyingi tadqiqotlar uchun manba sifatida xizmat qildi. 
A.Ayimbetovning doktorlik dissertatsiyasida statistik metodlardan 
foydalanilgan holda o‗zbek, qozoq va qoraqalpoq tillarining yaqinligi 
isbotlangan. 
1996-yil 20-21-mayda Samarqand shahrida sohibqiron Amir 
Temurning 660 yilligiga bag‗ishlangan "Injenerlik tilshunosligi va til 
o‗qitish jarayonini kompyuteriashtirish" muammolariga doir II xalqaro 
ilmiy anjuman o‗tkazildi. Bu anjumanni akad.R.G.Piotrovskiy "Injenerlik 
tilshunosligi va mustaqil davlatlarda informatsion industriyaning 
tikianishi" mavzusidagi ma‘ruzasi bilan boshlab berdi. Shuningdek, 
anjumanda "Turkiy tillar mashina fondining dolzarb masalalari", 
"Injenerlik tilshunosligi va lug‗atshunoslik", "Nutq sistemasi va uning 
unsurlarini kompyuter yordamida andozalash" singari o‗ttizdan ortiq 
qiziqarli ma‘ruzalar tinglandi hamda muhokama qilindi. Bu anjuman 
materiallari alohida to‗plam holida nashr etilgan.
3 
O‗zbek kompyuter lingvistikasini shakllantirish va rivojlantirish 
maqsadida O‗zbekiston Milliy universitetida 2001-yilda kompyuter 
lingvistikasi laboratoriyasi tashkil etildi. Laboratoriyada o‗zbek tilining 
matematik va kompyuter modellarini yaratish, o‗zbek tilidagi matnlarni 
tahrir qilish, inglizcha-o‗zbekcha kompyuter tarjima dasturlarini ishlab 
chiqish bo‗yicha ilmiy va amaliy-tadqiqiy ishlar olib borildi. 
Laboratoriyada nafaqat kompyuter tilshunosligi, balki kompyuter 
adabiyotshunosligiga oid izlanishlar ham olib borildi. Lingvistikaga doir 
masalalar, ya‘ni tillarni o‗qitish, bilimlarni baholash, matnlarni tahrir 
qilish, bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilish bilan bir qatorda, 
adabiyotshunoslikning kompyuter bilan hamkorlikdagi vazifalari: badiiy 
asarni referatlash, dunyo miqyosidagi kutubxona, adabiyot uchun obyektiv 
va universal tahlil dasturlarini yaratish, asarlarni tartibga solish, 
joylashtirish, qidirishga oid tadqiqotlar ham amalga oshirildi.
1
Ризаев С.
Ҳозирги ўзбек адабий тилининг грамматик ва фонологик системасини статистик 
текшириш. Филол.фан.номз...дисc. –Т., 1970, 236 б.
2
Мухамедов С.
Статистический анализ лексико-морфологической структуры узбекских 
газетных текстов. Автореф.дисc…канд.филол.наук. –Т., 1980, 25 с.; shu muallif. Ўзбек 
тилининг алфавитли–частотали луғати. –Т.: Фан, 1982, 110 б.; shu muallif. Лингвистика и 
нечетко – множественная природа естественного языка // Опыт экспериментального и 
структурного изучения. –Т..: Фан, 1982.
3
Йўлдошев Б.
Компьютер лингвиcтикаси. – Самарқанд, 2009. –Б.9-17.

---

36 
O‗zbek tilshunosligida kompyuter lingvistikasi yo‗nalishlariga doir 
ilmiy maqolalar e‘lon qilingan.
1
A.Po‗latovning N.Jo‗rayeva, S.Muhamedovalar bilan hammualliflikda 
yozgan
 
«Разработка формальной модели грамматики узбекского 
языка» maqolasida o‗zbek tili grammatikasi formal modeli namunasi 
keltirilgan. Tilning formal modeli matematik mantiqning aksiomatik 
nazariya konsepsiyasi asosida ishlab chiqilgan. 
O‗zMU magistrantlari U.Do‗simova va G.Valiyevalarning magistrlik 
dissertatsiyalarida o‗zbek tilshunosligida ilk bor (rasmiy-idoraviy uslub 
asosida) ayrim fe‘l va otlarni modellashtirish muammolari tadqiq qilindi.
2 
So‗nggi 
yillardagi 
bitiruv 
malakaviy 
ishlari, 
magistrlik 
dissertatsiyalarining ma‘lum qismi kompyuter lingvistikasi masalalariga 
bag‗ishlangan. Jumladan, 2014 yilda tezaurus lug‗at mavzusiga doir 
magistrlik dissertatsiyasi himoya qilindi
3
. 2016-yilda L. Abduhamidova 
avtomatik tahrirga doir bitiruv ishini amalga oshirdi
4
. M.Abjalova o‗zbek 
tilidagi matnlarni kompyuter vositasida tahrir qilish dasturining lingvistik 
ta‘mini masalalariga bag‗ishlangan magistrlik dissertatsiyasini himoya 
qildi.
5
Kompyuter lingvistikasiga doir qo‗llanmalar nashr qilindi
6
. 
Kompyuter lingvistikasiga oid quyidagi mavzular bo‗yicha bitiruv 
malakaviy ishlari va magistrlik dissertatsiyalari tayyorlanmoqda: 
1. O‗zbek tilining rasmiy-idoraviy va kompyuter uslublarini ishlab 
chiqish. 
2. O‗zbek tili grammatikasining kompyuter modelini yaratish. 
3. Tabiiy tillarning optimal modelini ishlab chiqish. 
4. O‗zbek-rus-ingliz tillarining qiyosiy tahlili. 
1