A k s iy a d o r L ik k o m paniyasi bosh t a h r ir iy a t I t o s h k e n t

62
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

urildi.  Shu  k o‘yi  qayta  nari  surilm adi.  A lim ardon 
badaniga  tegib  turgan  yosh,  tarang  vujudni  sezib,  haya- 
jo nlanib  ketdi,  yuragi  orziqa  boshladi.
Shu  topda  k o ‘chalar  ayniqsa,  kezishli  b o ‘lgan,  mili- 
tsionerlar  m ototsikli-yu,  suv  sepadigan  m ashinalardan 
boshqa  h ech   nim a  yo‘q,  ikki  qator  chiroqlar  m aijoni 
m ashina  istiqboliga  yugurib  kelardi...
X adraga  yetgandan  keyingina  qayoqqa  borishini 
so‘rashi  keraldishi  A lim ardonning  esiga  keldi.
—  Q ayoqqa  borasiz,  Klaraxon?  —  dedi  xotiijam  
ohangda  gapirishga  urinib.
—  C hilonzor...
—  YoMimiz  bir  ekan.
—  Bilaman.
A lim ardon  unga  ko‘z  qiri  bilan  qarab  q o ‘ydi.
—  Q ayoqdan  bilasiz?
—  Sizni  bilm agan  odam   borm i?  —  M ashina  ichi 
g‘ira-shira  qoron g ‘,i  b o ‘lsa  ham   A lim ardon  Klaraning 
chiroyli  ko‘zlarini  suzib  q o ‘yganini  payqadi.
—  Faqat  siz  hech  kim ni  bilmaysiz...  —  Klara  bir 
lahza  jim   k etdi-da,  negadir  arm onli  ohangda  kuldi.  — 
H ar  safar  konsertingizga  tusham an.  Bergan  gullarim ni 
olasizu  qayrilib  ham   qaram aysiz.
A lim ardon  birdaniga  konsertda  o ‘zini  o ‘pgan  ayolni 
esladi.  “ H a,  shu  e k a n -d a ...”  —  U  indam ay  kulib  q o ‘ya 
qoldi.
Besh  qavatli  parielli  uylardan  birining  oldiga  yetgan- 
da  Klara  sekingina  shipshidi:
—  Chapga  yurasiz...
M ashina  parch a-p arch a  oy  nuri  sochilib  yotgan 
yo‘lakdan  daraxtlar  orasiga  kirib  to ‘xtadi.  Bir  eshikdan 
A lim ardon,  narigisidan  Klara  tushdi.
—  R ahm at,  —  Klara  q o ‘l  c h o ‘zdi.
A lim ardon  unirig  chiroyli,  d o ‘m boq  q o ‘lini  avay- 
labgina 
q isark an , 
vujudida 
tag ‘in 
yengil 
titro q  
uyg‘onganini  sezdi.
—  Zinangiz  q cro n g ‘i  ekan,  —  dedi  u  qop-q ora 
o zini  lang  ochib  turgan  yo‘lak  eshigiga  qarab.  — 
C hiqqani  qo ‘rqmay:;izmi?
—  Sizga  bari  bir  em asm i?  —  Klara  h am on  uning 
q o ‘lini  q o ‘yib  yuborm as,  oydinda  chehrasi  biroz  rangsiz, 
am m o  jozibali  ko ‘rinardi.  A lim ardon  uning  q o ‘yib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yuboi^isi  kelm ayotganini  tushundi.  Boyadan  beri  xayo- 
lida  charx  urayotgan  fikr  yana  g‘imirladi.  “ Besh  kunlik 
dunyoda  xotiniga  xiyonat  qilm agan  erkak  bo rm i?”
Shartta  q o ‘lini  b o ‘shatib,  asabiy  harakatlar  bilan 
m ashina  eshigini  qulfladi-da,  qaytib  kelib,  uni  q o ‘ltiqla- 
di.
—  Yuring.
Ikkovlari  q o p -q o ro n g ‘i  sem ent  zinalardan  chiqib  bo- 
risharkan,  negadir  A lim ardonning  ko ‘nglida  q o ‘rquvga- 
mi,  g ‘ashlikkam i   xshash  tuyg‘u  uyg‘ondi.
—  U yingizda  kim  bor?  —  dedi  qoro ng‘ida  qattiq 
shivirlab.
Klara  piq  etib  kuldi.
—  Shunaqa  q o ‘rqoqmisiz?!
U chinchi  qavatdagi  eshiklardan  birini  ochishdi.  Klara 
“c h iq ”  etib  chiroqni  yoqdi.  Uy  shinam gina,  did  bilan 
bezatilgan  edi.  Burchakda,  deraza  oldida  oyoqli  m agni- 
tola  turar,  qarshi  tom ondagi  devor  tagida  divan-karavot 
q o ‘yilgan,  berigi  burchakda  kattakon  shifoner  bor  edi.
—  0 ‘tiring,  —  Klara  o ‘rtadagi  stol  yonida  turgan 
stulni  uning  oldiga  surib  q o ‘ydi.  A lim ardon  o ‘tirm adi. 
Devordagi  rang-barang  suratlarni  tom osha  qila  boshladi. 
Bular jurnallardan  kesib  olingan  rasm lar,  kinoyulduzlar- 
ning  suratlari  edi.  Birdan  u  o ‘rtada  o ‘zining  suratini 
ko‘rib  qoldi.  Bu  o ‘sha  —  afishalarda  chiqqan  chust 
d o ‘ppili  rasmi  edi.
A lim ardon  ham   quvonch,  ham   zavq  bilan  unga 
burilib  qaradi.  A m m o  K lara  ataylab  m agnitola  ustida 
kuym anar,  lentalam i  tanlagan  kishi  b o ‘lardi.  A lim ardon 
yana  suratlarni  to m o sh a  qila  boshladi.  Q uyiroqda 
Klaraning  surati  osilgan  edi.  U  qora  qosh,  sochlari  jin - 
galak,  yoshgina  yigitga  suyanib  turardi.
—  Bu...  akangizmi?  —  U  “ Eringizm i?”  dem oqchi 
bo‘ldi-yu,  ataylab  aytm adi.
Klara  yelkasi  osha  beparvo  qarab  q o ‘ydi.
—  H a...  akam ...
A lim ardon  hech  qaysi  singil  akasi  bilan  bunaqa  turib 
suratga  tushm asligini  bilgani  uchun  miyig‘ida  kuldi.
—  Yaxshi  akangiz  bor  ekan. 
Q a y e r d a  
hozir?
—  0 'lg a n ...  M uzika  eshitasizm i?  —  Klara  uning 
javobini  kutm asdanoq  m agnitolani  buradi.
D engiz  to ‘lqiniday  tiniq  bir  kuy  yangradi.  “ Shtraus...
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Moviy  D unay valsi” ,  deb  o ‘yladi  Alim ardon.  H ar gal  shu 
kuyni  eshitsa,  negadir  quyoshning  tum anli  nurlariga 
to ‘lgan  o ‘rm on,  u n d an   pastroqda  o ‘zining  toMqinlarini 
ohista  sudrab  oqayotgan  moviy  daryo  k o ‘z  o ‘ngiga  kelar- 
di.  U   hozir  ham   ko‘zlarini  chirt  yum ib,  huzur  qilib 
tinglay  boshladi.
—  0 ‘tiring,  —  dedi  Klara  uning  yelkasiga  ohista  tur- 
tib.  —  H ozir  qahva  qaynatam iz.  Ichasizm i?
A lim ardon  o ‘zi  ham  bilm agan  holda bosh  silkib  q o ‘ya 
qoldi.
...K lara  shifonerning  toshoynasi  oldiga  borib,  o ‘zini 
oynaga  soldi.  A lim ardon  uning  k zgudagi  aksini  ko‘rib 
turardi.
—  Q aram ang,  —  Klara  shirin  jilm ayib,  barm og‘i 
bilan  p o ‘pisa  qildi.  —  U yat  boMadi.
A lim ardon  tentaklarcha  bir  ehtiros  vujudini  yondira 
boshlaganini  sezib.  istam aygina  teskari  o ‘girildi.  Lekin 
o ‘sha  ondayoq  zim dan  uning  harakatlarini  kuzata  bosh- 
ladi.  Klara  ayollarga  xos  chiroyli  harakat  bilan  sochini 
orqasiga  tashlab  yubordi.  Keyin  o ‘z  eri  oldida  turganday 
bem alol  yechina  boshladi.  A lim ardon  uning  m arm arday 
oppoq,  tarang  yelkalarini  ko ‘rdi-yu,  beixtiyor  o ‘rnidan 
turdi.  Yugurib  borib  m ahkam   quchoqlab  oldi.
—   Q o c h i n g !  
Tegmang!  —  Klara  negadir  ko‘zlarini 
yashirar,  am m o  boi"gan  sayin  uning  pinjiga  kirib  borardi.
...Shu  kecha  Klara  k o ‘p  yigMadi.  Kim  bilsin,  balki 
to ‘ng ‘ich  sevgisini  eslagandir...
A lim ardon  torig  q oron isida  zu lm at  zin alard an 
tushib  ketdi.  U ning  ko‘ngli  g‘ash,  badaniga  allaqanday 
iflos  bir  narsa  yopishib  qolganday  edi.
M ashinasiga  o ‘tirdi-yu,  loqaydlik  bilan  haydab  ketdi.
Yana  yarim   soatdan  keyin  A lim ardon  uyda,  divan- 
karavot  ustida  chalqancha  yotar,  M uqaddam   uning 
tepasida  ko‘ziga  tikilib  o ‘tirardi.  U  ich  k o ‘ylak  ustidan 
xalatini  kiyib  olgan,  sochlari  parishon,  kechasi  bilan 
uxlam agan  boMsa  kcrak,  k o ‘zlari  qizarib  ketgan,  chehrasi 
horg‘in  edi.  A lim ardon  xotinining  oyoqlariga,  xalat  osti- 
dan  ko‘tari!ib  tu i^ an   qorniga,  ozg‘in,  horg‘in  chehrasiga 
qarab  ijirg‘andi.  “Oyog‘i  m un ch a  ingichka!  Tovuqnikiga 
o ‘xshaydi.  U ylanayotganim da  ko ‘zim   qayoqda  edi!”
U   c h u q u r  u f to itib ,  teskari  burildi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

—  T o ‘ydam idingiz?  —  dedi  M uqaddam   nihoyat  uy 
ichidagi  o ‘lik  sukunatni  buzib.
“ Qaysi  to ‘yni  aytyapti?  —  A lim ardon  bir  lahza 
o ‘ylanib  qoldi-yu,  birdan  miyasiga  gursillab  urildi: 
“ Ha-a!  Bugun  Anvarning  to ‘yi  edi-ku!”  —  U  lablarini 
qim tib  oldi.  Bir  lahza  yuzlari  uyatdan  lovillab  ketganini 
sezdi.  Lekin  shu  ondayoq  o ‘ziga  tasalli  berdi.  “ N im a, 
o ‘tkizib  q o ‘yibdimi  menga?!  T o ‘yi  m ensiz  ham    tavera- 
di!”
—  H a,  to ‘yda  edim!  —  dedi  jerkib.
*  *  *
Birinchi  qor  yoishi  bilan  A lim ardonning  eski  dardi 
q zidi.  Bronxit  uni  to ‘shakka  mixlab  q o ‘ydi.  Aksiga 
olib,  bu  yil  qish ju d a   qattiq  keldi.  Qora  ayoz yer-u  k kni 
qahriga  olib  qaqshatar,  kechalari  dahshatli  sovuqdan 
daraxtlam ing  shoxi  qarsillab  sinardi.  Keyin  gupillatib  qor 
yog‘di.
M uqaddam   oy-kuni  yaqinlashib  qolgani  uch u n   uning 
holidan  yaxshiroq  xabar  ololm asdi.  Oxiri  A lim ardon 
kasalxonaga  tushdi.  D oktorlar  vaqtincha  qo‘shiq  ayt- 
masligi,  ichmasligi  kerakligini  aytishdi.  Lekin  A lim ardon 
sog‘ayib  chiqqanidan  keyin  G agraga  —  kurortga  yoMlan- 
m a  olgan  joyida  aynidi:  dekabr  oyida  teatr  Yaponiyaga 
gastrolga  borishi  kerak  edi.
U  yana  ishini  boshlab  yubordi.
A lim ardon  ham on  oyga  o ‘xshar  edi.  U  kun  sayin 
tiniqlashib,  kun  sayin  yorqinlashib,  zam indan  uzoqlashib 
borardi-yu,  bir  narsani  bilm asdi.  Oy  eng  baland  nuqtasi- 
ga  yetganidan  keyin  pastga  sh o ‘ng‘ishga  m ajbur  b o ‘lishi- 
dan  bexabar  edi.
U  ham on  aw algiday  qoshini  biroz  chim irib,  tabas- 
sum  bilan  q o ‘shiq  aytar,  zalning  oldingi  qatorida  ko‘zlari 
yonib 
o ‘tirg an 
d o ‘n d iq   ju v o n la r 
o ‘zini 
xayolan 
quchoqlayotganini  bilib  tu rar,  deyarli  h a r  hafta  Klara 
bilan  uchrashar,  yangi-yangi  jazm anlarni  topar,  am m o 
endi  aw algidek  o ‘zidan  o ‘zi  jirkanib  yurm as  edi.
Faqat  yangi  kuylar  bastalash  ham ,  olqishlar  ham  
ko‘ngliga  sig‘may  qoldi.  “O dam lar  borini  hazm   qilib 
tursin-chi!”  —  Qiziq,  negadir  odam lar  ham   uni  aw algi- 
day  olqishlam as,  shiftni  ko ‘chirib  yuborgudek  qarsak 
chalishm asdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A lim ardon  ishga  jo ‘nayotganida  bugun  o ‘zi  uchun 
ham   eng  m udhish,  ham   eng  quvonchli  kun  bo ‘lishini 
o ‘ylam agan  edi.
U  rulga  o ‘tirgi5i  kelm adi.  Trolleybusdan  tushganida 
oqshom   q o ‘ngan  edi.  M aydalab  qor  yog‘ar,  teatr  oldida- 
gi  bog‘cha  butunlay  ko‘m ilib  ketgan,  pastak  daraxtlar 
yukining  og‘irligidan  noliganday  bosh  egib  turardi. 
U ning  o ‘pkasi  sovuq  havoga  t lib,  yana  nafasi  qisdi.  Bir 
lahza  to ‘xtab  qoldi
Bog‘  ustidagi  chiroqlar  birin-sirin  yondi.  H am m ayoq 
allanechuk  go‘zal,  jozib ador  bo ‘lib  ketdi.  U  ko‘pdan 
buyon  o ‘zi  bilan  o ‘zi  ovora,  tabiatga  m ana  shunday 
nazar  solm agan  edi.  H ozir  ajib  bir  m anzarani  k rdi. 
Havoda  uchqu nlar  kezar,  chiroqlam ing  qalpog‘i  ostidan 
elak-elak  qo r  quyular,  jim gina  kuzatib  turgan  odam ga 
q o r  yerga  tushayotgandek  em as,  yerning  o ‘zi  sekin-sekin 
osm oni  falakka  ko  tarilib  ketayotganday  tuyuladi.
U ning  yonida  q o ‘ng ‘iroqdek  kulgi  sadosi  yangrab 
ketdi.  Bog‘  ichkarisidan  tizzasigacha  q o r  kechgan  qiz 
yugurib  chiqdi.  U ning  ro ‘m oli  ham   paltosi  ham   qorga 
burkangan,  chiroq  nurida  qip-qizarib  ketgan  chiroyli 
chehrasi  yashnab  ko‘rinadi.  Z um   o ‘tm ay  uning  ketidan 
bir  yigit  yugurib  chiqdi.  Yigitning  ham   paltosi,  kepkasi 
qorga  burkangan.
Ylka  chetida  yigit  qizni  quvib  yetdi. 
Q o M id a g i  
yum aloqlangan  koptokday  qo m i  baland  ko ‘tarib,  qizning 
peshanasiga  yaqin  olib  keldi.
—  N im a  qilay,  —  dedi  u  kulib.  —  Q ani,  nim a  qilay?
Qiz  h am on  q o ‘ng‘iroqdek  kular,  sokin  bog‘  uning
shodon  qahqahasi  bilan  to ‘lgan  edi.
—  Bldi,  —  qiz  kula-kula  kafiti  bilan  yuzini  to ‘sdi.  — 
Bo‘ldi,  M arat  aka,  tavba  qildim ...
Yigit  qom i  uloqtirib  yubordi-da,  burilib  qarab,  yo‘lka 
o ‘rtasida  turgan  A lim ardonni  k rib  qoldi.  Qizni  ohista 
q o ‘ltiqlab  oldi.  U lam ing  bir-biriga  m onand  gavdasi  chi- 
roqlar  nurini  kesib   tib  qorong‘ilik  q o ‘yniga  singib 
ketdi.
A lim ardon  sevishganlarning  ketidan  uzoq  qarab 
qoldi.  Shu  topda  unga  alam   qilardi:  o ‘zining  hech 
q achon  shunday  yurm agani,  endi  hech  qachon  yurol- 
masligi  alam   qilardi.
U  yolg‘izoyoq  iz  tushgan  yo ‘ldan  yurib,  bog‘dan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqdi.  T eatrning  baland  peshtoqida  kam alakday  nur 
porlar,  chiroq  ostida  yashnayotgan  afisha  oynasi  ichida 
0
‘zining  surati  uzoqdan  yaqqol  k rinib  turardi.  Kassa 
oldida  odam   siyrak  edi.
A lim ardon  tez-tez  yurib,  orqa  eshikdan  ichkari  kirdi. 
Q orong‘i  yoMakdan  o ‘tdi-yu,  uchragan  ham kasblarining 
salom iga  boshini  bilinar-bilinm as  qim irlatib  alik  olib, 
to ‘g‘ri  grim xona  eshigini  ochdi.  Shoshilm asdan  kiyindi.
Y ana  chorak  soatdan  keyin  A lim ardon  T o ‘rayevning 
nom i  zal  ustida  qanot  qoqdi.  U  qarsaklar  og‘ushida  tori- 
ni  ko ‘tarib,  sahnaga  chiqib  kelarkan,  nim qorong‘i  zalga 
zim dan  nazar  tashlab  q o ‘ydi.  O d am lar  siyrakligini 
k o‘rdi-yu,  negadir  hafsalasi  qaytdi.  Shundoq  b o ‘lsa  ham  
o ‘sha  odam larga  tanish  tabassum ni  chehrasiga  qalqitib 
chiqardi.
Z al  u stid a  to r  sad olari  parvoz  etd i. 
K etidan 
Alim ardonning  m ayin  ovozi  yum shoq  qanot  silkidi.  U 
birinchi  qo ‘shiqni  yaxshi  a ^ d i.  Lekin  ikkinchisining 
avjiga  chiqqanida  nafasi  qisila  boshladi.  Shunda  ham  
qaysarlik  bilan  uchinchi  ashulani  boshladi.  U  nafasi 
bo‘g ‘ziga  tiqilib  qolayotganini  bilar,  peshanasidan  ter 
quyular,  am m o  q o ‘lida  tor  boMgani  uchun  artib  olol- 
masdi.
Bir  am allab  q shiqni  tu gatd i-da,  parda  orqasiga 
o ‘tdi.
Konferansye  qiz  endi  navbatdagi  q o ‘shiqni  e ’lon  qi- 
lishga  chiqib  kelayotgan  edi,  jah l  bilan  shivirladi:
—  Boshqasiga  gal  bering!
Qiz  hayron  b o ‘lib  to ‘xtab  qolgan  edi,  jerkib  berdi:
—  N ega  anqayasiz?  Boshqa  od am   chiqsin.
Konferansye  qiz  tushundi  shekilli,  tez-tez  yurib
m ikrofon  oldiga  bordi.
—  M utal  Qodirov!  —  dedi  u  baland  ovoz  bilan.
Q orachadan  kelgan,  jingalak  sochli,  ozg‘ingina  yigit
A lim ardonning  oldidan  o ‘tib  sahnaga  chiqdi.
A lim ardon  sahna  orqasiga  o ‘tib  ketayotgan  edi,  gul- 
duros  qarsakni  eshitib  to ‘xtab  qoldi.  O dam lar  guvillab 
chapak  chalib,  yosh  artistni  olqishlashardi.  “ Iblis!”  — 
A lim ardon  parda  orqasidan  sekin  m o ‘raladi.  M utal 
m ikrafon  oldida  turib  tom oshabinlarga  yengilgina  t a ’zim 
qilardi.
“ Iblis!”  —  dedi  A lim ardon  yana  pichirlab.  U   m ana
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shu  yosh  bola  o ‘zi  bilan  raqobat  qila  boshlaganidan 
g‘azablanar,  uning  L eningradda  konservatoriyani  bitirib 
kelganini,  ajoyib  ovozi  borligini,  odobli,  bilim don  artist 
ekanini  bilar,  alam dan  qaqshar  edi.
A lim ardon  uning  ovozini  eshitm aslik  uchun  tez-tez 
yurib,  nim qorong‘i  y lakka  chiqdi.  Y onboshdagi  xonani 
taqillatm asdan  kirib  bordi.  Zufar  Xodiyevich  boshini 
quyi  solgancha  stol  ustidagi  allaqanday  qog‘ozlam i 
kavlashtirib  o ‘tirar,  uy  ichi  tam aki  tutuniga  to ‘lgan  edi. 
Zufar  Xodiyevich  uni  ko‘rdi-yu,  og‘ir,  kattakon  gavdasi- 
ni  arang  ko‘targanday  shoshilm asdan  o ‘rnidan  turdi.
—  Keling,  azizim!  —  U   A lim ardonning  q o ‘lini  o ‘zi- 
ning  semiz,  yum shoq  kafti orasiga  olib  qisdi.  —  Butunlay 
sog‘ayib  ketdingizm i?
A lim ardon   tirrnadi.  Z ufar X odiyevichning tilla  tish- 
lariga  tik  qarab  so ‘radi:
—  Yaponiyaga  q achon  ketam iz?
—  Z ufar  Xodiyevich  xijolat  chekkanday  bir  unga,  bir 
stol  ustidagi  qog‘ozlarga  qaragancha jim ib  qoldi.
—  Bilasizmi,  —  dedi  anchad an  keyin  uzr  so ‘ragan 
ohangda.  —  Bizlar  M utal  Q odirovni  yozib  q o ‘ygan  edik.
“ N im a? ”  —  A lim ardonning  ko‘ziga  m ana  shu  tor 
xona  zindondek  k o ‘rinib  ketdi.  0 ‘sha  yosh  artistning 
qoracha  chehrasi  k o ‘z  o ‘ngiga  keldi-yu,  alam dan  tishla- 
rini  g‘ijirlatdi.
Zufar  X odiyevichning  gaplarini  anch d an   keyin  eshit-
di.
—  Siz  Boltiq  b o ‘yiga  bordingiz.  Boshqa  respub- 
likalarda  b o ld in g iz ...  Yoshlarga  ham   yo ‘l  berishim iz 
kerak...  —  u  bir  laliza  o ‘ylanib  tu rd i-d a,  q o ‘shib  q o ‘y- 
di:  —  U ch  kundan  keyin  Tojikistonga  guruh  boradi. 
0 ‘zingiz  bosh  b o ‘lasiz.
A lim ardon  sh ailta  b u rild i-d a,  eshikni  qarsillatib 
yopib  chiqib  ketdi.
“Ablah!  —  u  Z ufar  X odiyevichning  yuziga  aytolm a- 
gan  gapini  pichirlab  o ‘zicha  takrorladi.  —  Ablah! 
A llaqanday  so‘takka  alishtirib  o ‘tiribsanm i  meni!  Hali 
shundoq  dodingni  berayki!  Teatring  m ensiz  bir  kun  ham  
kun  ko‘rolm aydi!”
Shu  ketgancha  uyga  yetganida  o ‘ziga  keldi.  Darvoza 
peshtoqidagi  chiroq  yoqilm agan,  derazalar  zim iston  edi. 
U  q o ‘ng‘iroq  tugm asini  uzoq  bosib  turdi.  Ichkaridan 
sado  chiqm adi.