A. B. Xayitov, A. M. Akbarov personalni

Kar’era  —  fransuzcha  (carirere)dan  tarjima  qilinganda  olg’a  qarab 
muvaffaqiyatli  siljish  ma’nosini  berib,  bugungi  kunda  ijtimoiy,  xizmat,  ilmiy  va 
faoliyatning  boshqa  turlarida  mansab  lavozimida  muvaffaqiyatli  o’sish  sifatida 
tushuniladi.  Kar’era  birgina  xizmat  vazifasi  va  lavozimda  o’sish  ma’nosinigina 
anglatmaydi.  Shuningdek,  aktyor  kar’erasi,  sportchi  kar’erasi,  olim  kar’erasi  va 
hokazolar  mavjud  bo’lib,  ular  albatta  xizmat  vazifasi  yoki  lavozimda  o’sish,  degani 
emas. 
Zamonaviy  menejmentda  kar’era  ikki  nuqtai  nazardan  baholanadi. 
Birinchidan,  kar’era  —  inson  hayoti  davomida  egallaydigan  xizmat  vazifalari, 
lavozimlari  jamlanmasidir.  Buni  maqsadli  kar’era,  deb  ham  atashadi.  Ikkinchidan 
esa,  kar’era  —  inson  hayoti  davomida  ro’y  beradigan  qadriyatlar  va  qiziqishlar 
o’zgarishidir. Buni sub’ektiv kar’era, deb atashadi. 
Ana shu ikki nuqtai nazar inson iloji boricha eng katta yutuqqa erishish va o’z 
faoliyatidan  qoniqish  hosil  qilishi  uchun  muayyan  darajada  o’z  taqdirini  nazorat 
qilish, o’z imkoniyatlarini boshqarish salohiyatiga ega ekanligini e’tirof etadi. 
Kar’era,  yana  bu  atamaning  asl  tushunchasiga  muvofiq  olg’a  qarab 
muvaffaqiyatli  siljish  deyilganda  faqat  xizmat  vazifasi  (lavozim)da  o’sish  emas, 
balki kasbiy o’sishni ham anglanadi. 
Menejmentda  amaliy  kar’era  tushunchasi  qo’llaniladi.  Amaliy  kar’era  — 
xodim  faoliyatning  biror  sohasida  yuqoriga  ko’tarilishi,  ko’nikmalari,  qobiliyati, 
malakasi  hamda  faoliyati  bilan  bog’liq  holda  rag’batlantirish  miqdorining 
o’zgarishi, hayotda tanlangan yo’li bo’yicha olg’a qarab harakati, mashhur bo’lishi, 
shuhrat qozonishidir. 
Amaliy  kar’era  xodimning  o’z  mehnat  faoliyati  kelajagi  to’g’risida 
sub’ektiv  fikr  yuritish,  o’zini  namoyon  qilish  istagidan  shakllana  boshlaydi.  Bu 
xodimning  ichki  nuqtai  nazari,  korxona  yoki  tashkilotda  o’z  o’rnini,  maqomini 
sub’ektiv tasavvur etishidir. Ba’zi birovlar uchun mehnat faoliyatidagi muvaffaqiyat 
(kar’era)  xizmat  vazifalari  (lavozimlar)  pog’onalaridan  yuqoriga  ko’tarilishdir. 
Boshqalar  uchun  esa  muvaffaqiyat  —  egallab  turgan  xizmat  vazifasi  (lavozim)da 
ijod  bilan  shug’ullanish,  kasb  mahoratini  oshirishdir.  Shu  sababli  amaliy  kar’era 
turlari ko’p (11.1- rasm). 
                                                        
1
 
Кайковуc. Қобуcнома. Т.: Иcтиқлол, 1994. - 143-бeт.
 

---

 
220 
 
 
Lavozimda  o’sish  uchun  ayrim  xodimlar  uzoq  muddatli  reja  tuzishlari 
mumkin.  Lekin  ko’pchilik  bunday  qilmaydi.  Sotsiologlar  tomonidan  o’tkazilgan 
tadqiqotlar  mehnatga layoqatli aholining 70 foizi  lavozimda o’sish uchun biron-bir 
rejaga  ega  emasligini  ko’rsatgan.  Ana  shu  aholining  20  foizi  o’z  kar’erasini  aniq 
rejalashtirar  ekan.  Ular  malaka  oshirish  kurslariga  qatnaydilar,  turdosh  kasblarni 
egallaydilar, chet tillarini o’rganadilar va hokazo. 
Faqat  10  foiz  aholigina  qachon,  qanday  qilib,  rejalagan  lavozimni 
egallashini bilar ekan, xolos. 
Faoliyat  turi,  muayyan  ish,  xizmat  pillapoyasidagi  lavozim,  o’rinni 
kar’eraning  maqsadi,  deb  bo’lmaydi.  U  chuqur  mazmunga  ega.  Jumladan,  kar’era 
maqsadlari quyidagilardan iborat: 
—  xodim  o’zini  baholashiga  mos  hisoblagan,  shu  sababli  unda  ma’naviy 
qoniqish  hosil  qiladigan  faoliyatturi  bilan  shug’ullanish  yoki  shunday  lavozimni 
egallash; 
—  xodim 
imkoniyatlarini 
kuchaytiradigan 
va 
bu 
imkoniyatlarni 
rivojlantiradigan ishga yoki lavozimga ega bo’lish; 
—  ijodiy xususiyatga ega ish yoki lavozimga ega bo’lish; 
—  muayyan darajada mustaqillik beradigan ish yoki lavozimga ega bo’lish; 
—  yuqori  ish  haqi  to’lanadigan  yoki  katta  daromad  keltiradigan  ish  yoki 
lavozimga ega bo’lish; 
—  o’qishni  faol  davom  ettirish  imkonini  beradigan  ish  yoki  lavozimga  ega 
bo’lish; 
— farzandlarni tarbiyalash ishlari bilan shug’ullanish imkonini beradigan ish 
yoki lavozimga ega bo’lish. 
Kar’era  maqsadlari  xodim  yoshiga  qarab  hamda  uning  malakasi  o’sishi  va 
boshqa  sabablarga  ko’ra  o’zgarishi  bilan  bog’liq  ravishda  o’zgaradi.  Kar’era 
maqsadlarini shakllantirish doimiy jarayon hisoblanadi. 
Kar’era,  xodim  mehnati  murakkabligi  yoki  ish  o’rinlarining  ijtimoiy 
pillapoyadagi  o’rni  o’zgarishi  bilan  bog’liq  eng  muhim  o’zgarishdir.  Shu  nuqtai 
nazardan kar’eraning ikki turi farqpanadi: