A ashirov, sh. Atadjanov


' Садохин Л.Л., Грущевицкая Т.Г



Download 4,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/142
Sana14.06.2022
Hajmi4,1 Mb.
#671921
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   142
Bog'liq
Ashirov A. Etnologiya

' Садохин Л.Л., Грущевицкая Т.Г.
Э тн о л о ги я. У ч еб н и к д л я вы сш и х 
учебны х заведений. —М ., «Akadema», 2000. - С. 16.


hoisdan ham etnologiyaning mavzusi takom illashib borgan. 
I 'andagi mavjud b a’zi qarashlar ham da g‘oyalar jiddiy tanqid 
ostiga olingan. Oqibatda ularning ayrimlari keyinchalik butkul ilmiy 
m uomaladan chiqib ketgan.
Etnologiyada, aw alo, xalqlarning ibtidoiy va sivilizatsiya- 
lashgan holda bo ‘linishiga oid nuqtai nazarlar jiddiy tanqid ostiga 
olingan. Yangi avlod tadqiqotehilari fikricha, «ibtidoiy» deb atalgan 
xalqlar ham xuddi «sivilizatsiyalashgan» deb h iso b lan g an
yevropaliklar singari o ‘zlarining tarixi va m adaniyatiga ega 
bolganlar. 0 ‘z navbatida, ular, oldingi tadqiqotchilar ta ’kid- 
laganlaridek, insoniyat tarixining dastlabki bosqichlariga taalluqli 
emas va m azkur jam o alar ham boshqa xalqlar singari ibti- 
doiylikdan ancha yiroq xalqlar hisoblanadi. Inchunun, bu borada 
ularni faqatgina atrofdagi olamga bo ‘lgan m unosabati, tafakkuri 
borasidagina ibtidoiy deb hisoblash mumkin. Bunday qarash 
dastlab m ashhur nemis etnolog olimi Rixard Turnvald (1869 
1954-yillar) tom onidan bildirilgan. Uning fikricha, «ibtidoiy 
xalq» tushunchasini tahlil qilish asnosida bir omil o ‘ta muhimdir. 
Bu omil tabiatni o ‘zlashtirishdagi bilim, malaka va mehnat qurollari 
ham da moslamalar masalasiga daxldor. R. Turnvald fikricha, 
«ibtidoiy» atam asini yashash va ovqatlanish uchun eng oddiy 
m ehnat qurollaridan foydalangan va atrofdagi olam to"g‘risida 
juda kam bilimga ega bo‘lgan qabilalaiga nisbatangina qo‘llash joizdir. 
Ikmday texnik qurollanish va tabiiy qonunlarni bilish m e’yor- 
laridan kelib chiqib qaraydigan bo ‘lsak, Turnvald aytganidek, 
«tabiatni b o ‘ysundirgan odam lar» hozirgi zam onaviy indus- 
trlashgan jamiyatga qaraganda haqiqatdan ham ko‘proq tabiatga 
bog'liq bolganlar. Biroq, bu o ‘rinda o ‘z-o‘zidan ikkinchi mulohaza 
paydo bo'ladi. Y a’ni, agar insonlarning tabiatdan mustaqil b o ‘lib 
yashashlariga qaram ay, bugungi zamonaviy kishilar ikkinchi bir 
ko'rinish — texnikaga b oglanib qolishlariga sabab bo‘ladi. Aynan 
shu nuqtai nazardan ayrim olim lar yuqoridagi m ulohazaga 
asoslanib, etnologiyada «ibtidoiy xalqlar» iborasini qoldirishni, 
lekin bu n d a ta b ia td a n uzilm ag an va o ‘zlarin in g ijtim o iy
in e’yorlarini saqlab qolgan jam o alar ham da m adaniyatlarni 
anglash g‘oyasini ilgari surganlar.


O 'z navbatida, boshqa bir olimlar guruhi esa «ibtidoiy xalqlar» 
iborasining qo‘llanishiga q at’iy qarshi chiqqanlar. Ular «fanda 
bunday iboraning qoilanishi, shubhasiz unga qaram a-qarshi 
b o ‘lgan «madaniy xalqlar» termini paydo bo iish in i taqozo etadi 
va bu esa birinchi gumhga kiruvchi xalqlarning tahqirlanishiga 
sabab boiadi», — deb ta ’kidlaydilar. Darhaqiqat, sayyoramizning 
turli m intaqalarida yashovchi xalqlar, etnik guruhlar hayoti, 
o ‘tm ish tarixi, tu rli-tu m an sivilizatsiyalar va m adaniyatlar 
taraqqiyotiga nazar tashlar ekanmiz, o'zining tarixiy taraqqiyotida 
madaniyatiga ko‘ra biror-bir darajada rivojlanishga erishmagan 
insonlar jamoasini topish juda mushkul. Hatto tosh davri odamlari 
to ‘g‘risida gapiradigan boisak, ular ham dastlab tosh, suyak, 
yog‘ochdan yasalgan mehnat qurollarini rivojlantirib borganliklari 
tarixiy-arxeologik manbalardan m a’lumdir.
XVII — XIX asr tadqiqotchilari ta’kidlaganlaridek, hozirgi 
davrda sayyoramizda ibtidoiy odamlar mavjud emas. H ar bir etnik 
jam oa yoki xalq o ‘ziga xos madaniyat sohibidir. Shu tufayli bugun- 
gi kunda «madaniyatli xalq», «madaniyatsiz xalq» degan iboralar- 
ni qoilash ilmiy jihatdan o ‘rinsizdir. Faqatgina madaniyatning tur­
li ko‘rinishlari to ‘g‘risidagina gap yuritish mumkin. Shuning 
uchun ham, aynan turli madaniyatlarning o ‘ziga xos xususiyatlari 
va turfa xil mahalliy ma’naviy etnomilliy madaniyatlar etnolo­
giyaning asosiy tadqiqot predmetlari hisoblanadi. Qolaversa, 
keyingi vaqtlarda etnologiyada lokal (mahalliy) madaniyatlarni 
o ‘rganish borasida ancha samarali ilmiy tadqiqotlar bajarilmoqda.
Shu bilan birga, turli olimlar tom onidan «ibtidoiy xalqlar» 
termini o‘rniga boshqa qator tushuncha va atamalar tavsiya qilingan 
b o iib , tadqiqotchilar fikricha, mazkur ibora etnologiyaning yangi 
mavzulari va o ‘rganish obyekti doirasiga ko‘proq to ‘g‘ri keladi. 
Turli davrlarda etnologiyaga «arxaik madaniyat», «industrlash- 
tirishgacha bo ig an jamiyat», «an’anaviy jamiyat», «yozuvsiz 
jamiyat», «qabilaviy ittifoq» va shu kabi atam alar tavsiya qilingan. 
Shubhasiz, mazkur iboralarning har biri m aiu m bir etnik m ada­
niyatning o ‘ziga xos tomonlarini ifodalaydi. Shu bois, garchi, 
uiardan birortasi ham «ibtidoiy xalqlar» term iniga alm ash- 
tirilmagan b o isa-d a, zamonaviy etnologiyada ularning barchasi


masalaning u yoki bu jihatlarini ifodalash nuqtai nazaridan 
qoMlaniladi.

Download 4,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   142




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish