3. Кредитга лаёқатлик таҳлилининг мазмуни, мақсади ва вазифалари. Кредитга лаёқатликнинг тавсифи

-жадвал
Баланс активи ва пассиви моддаларининг ликвидлилиги таҳлили

Актив моддалар таркибланиши				Пассив моддалар таркибланиши
№	Таркиб	Дб	До	№	Таркиб	Дб	До
А1	Доимий ҳаракатдаги активлар	289 412	629149	П1	Тўлов муддати келган мажбуриятлар	762 075	1 893 768
А2	Тез пулга айланадиган активлар	503 388	1 566 042	П2	Қисқа муддатли мажбуриятлар	14 793	8 878
А3	Секин пулга айланадиган активлар	2 185 621	9488499	П3	Узоқ муддатли мажбуриятлар	4 675 490	12 250 010
А4	Қийин пулга айланадиган активлар	10 219 731	12 593 199	П4	Доимий пассивлар	7 745 794	10 124 233
∑А	Актив жами	13 198 152	24 276 889	∑П	Пассив жами	13 198 152	24 276 889

А1-Пул маблағлари, қисқа муддатли молиявий қўйилмалар
А2-Дебиторлик мажбуриятлари (12 ой давомида пулга айланувчи)
А3-Ишлаб чиқариш захиралари, келгуси давр харажатлари, кечиктирилган харажатлар (12 ойдан ошувчи дебиторлик мажбуриятлари)
Баланс ликвидлиги шартлари: А1 > П1;А2 > П2; А3 > П3; А4 < П4
Баланс ликвидлиги бўйича банк амалиётида жорий, тез ва мутлоқ ликвидлилик кўрсаткичлари аниқланади ва даврий баҳоланади.
-жадвал_Ликвидликнинг_биринчи_элементи_ва_унинг_ўзгаришлари'>-жадвал
Ликвидликнинг биринчи элементи ва унинг ўзгаришлари

№	Таркиб	Дб	До	Фарқи +,-	Ўсиши,%
А1	Доимий харакатдаги активлар	289 412	629149	339 739	218
П1	Тўлов муддати келган мажбуриятлар	762 075	1 893 768	1 131 693	248.4
	Маблағлар ортиқчалиги, етишмовчилиги(А1-П1)	-472 663	-1 264 619	-791 954	267.7

Хулоса: доимий харакатдаги активларнинг тўлов муддати келган мажбуриятларни қоплашга етишмовчилиги кузатилган. Давр бошидаги етишмовчилик 1 264 619 минг сўмни, давр охирига келиб 791 954 минг сўмни ташкил этган.
-жадвал
Ликвидликнинг иккинчи элементи ва унинг ўзгаришлари

№	Таркиб	Дб	До	Фарқи	Ўсиши
А2	Тез пулга айланадиган активлар	503 388	1 566 042	1 062 654	311.3
П2	Қисқа муддатли мажбуриятлар	14 793	8 878	5 915	60.0
	Маблағлар ортиқчалиги, етишмовчилиги(А2-П2)	488 595	1 557 164	1 068 569	318.7

Хулоса: тез пулга айланадиган активлар (дебиторлик мажбуриятлари)нинг қиқса муддатли мажбуриятлар (қиса муддатли кредитлар ва қарзлар)ни қоплашга етарлиги таминланган. Давр бошидаги ортиқчалик 1 557 164 минг сўмни, давр охиридаги ҳолат 1 068 569 минг сўмни ташкил этган.


-жадвал
Ликвидликнинг учинчи элементи ва унинг ўзгаришлари

№	Таркиб	Дб	До	Фарқи	Ўсиши
А3	Секин пулга айланадиган активлар	2 185 621	9488499	7 302 878	334.1
П3	Узоқ муддатли мажбуриятлар	4 675 490	12 250 010	7 574 520	162.0
	Маблағлар ортиқчалиги, етишмовчилиги (А3-П3)	-2 489 869	-2 761 511	271642	110.90

Хулоса: секин пулга айланадиган активлар (товар моддий захиралар)нинг узоқ муддатли мажбуриятлар (узоқ муддатли кредитлар ва қарзлар)ни қоплашга давр бошида (-2 489 869 минг сўм) ва давр охирида (-2761 511 минг сўм) етишмовчилиги кузатилган
-жадвал
Ликвидликнинг учинчи элементи ва унинг ўзгаришлари

№	Таркиб	Дб	До	Фарқи	Ўсиши
А4	Қийин пулга айланадиган активлар	10 219 731	12 593 199	2 373 468	123.2
П4	Доимий пассивлар	7 745 794	10 124 233	2 378 439	130.7
	Маблағлар манбасининг ортиқчалиги, етишмовчилиги (П4-А4)	-2 473 937	-2 468 966	4 971	99.8

Хулоса: қийин пулга айланадиган активлар (узоқ муддатли активлар) суммасидан доимий пассивлар (ўз маблағлари манбааси) ўртасидаги фарқланиш, давр бошида -2 473 937 минг сўмни, давр охирида – 2 468 966 минг сўмни ташкил қилган.
-жадвал
Корхона ликвидлилик кўрсаткичлари ва уларни ҳисоблаш тартиби

Корхонанинг ликвидлилик коэффициентлари	Аниқлаш тартиби	Меъёрлари
Жорий ликвидлилик коэффициенти (Кжл): корхонанинг жорий мажбуриятларини қоплай олиш имкониятини кўрсатади.	А1+А2+А3/П1+П2	Ктл> 2
Тез ликвидлилик коэффициенти(Ктл): корхонанинг тез ликвидлилик активлари жорий мажбуриятларини қоплай олиш имкониятини кўрсатади.	А1+А2/П1+П2	Кбл> 0,7
Мутлоқ ликвидлилик коэффициенти (Кмл): Корхонанинг пул маблағлари жорий мажбуриятларини қоплай олиш имкониятини кўрсатади.	А1/П1+П2	Кабл> 0,2

Комплекс таҳлилнинг кейинги муҳим қатори бу активларнинг айланиш даражасига баҳо беришга яъни, корхонанинг иш активлигини ўрганишга қаратилади. Айланиш кўрсаткичлари корхонанинг ўз маблағларидан фойдаланиш самарадорлигини кўрсатади. Корхона активларининг ҳар бир турлари бўйича айланиш турлари юқори бўлса, шунга мос равишда кредитга лаёқатлиги ва улардан фойдаланиш самарадорлиги ҳам юқори бўлади.

Амалиётда кредитга лаёқатлилигини баҳолашда қўйидаги коэффициентлардан фойдаланалади: корхонанинг жорий активлари айланиш кўрсаткичлари; корхонанинг дебиторлик қарзлари кўрсаткичлари; корхонанинг кредиторлик қарзлари кўрсаткичлари; товар моддий заҳиралари айланувчанлиги.
Корхонанинг жорий активлари айланиш коэффициенти(Как) – активлардан фойдаланиш самарадорлигини ва айланиш тезлигини кўрсатади.


Как=МСТ (010 сатр 2-шакл)/жорий активларнинг ўртача йиллик қиймати (Айб+Айо/2 1-шакл 400, 780 сатр)

Корхона дебиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти (Кдм)– дебиторлик қарзлари айланиши тезлигини ва даврини ифодалайди.

Кдм= МСТ (010 сатр 2-шакл)/Дебиторлик мажбуриятлари ўртача йиллик қиймати (Дмдб+Дмдо/2)

Корхона кредиторлик қарзлари айланиш коэффициенти (Ккм)– кредиторлик қарзларининг айланиш тезлигини ва даврини ифодалайди.

Ккм= МСТ (010 сатр 2-шакл)/Кредиторлик мажбуриятлари ўртача йиллик қиймати (Кмдб+Кмдо/2)
Корхона товар-моддий заҳиралари айланиши коэффициенти (Ктмз)–Товар-моддий заҳираларидан фойдаланиш натижавийлигини ифодалайди.


Ктмз= МСТ (010 сатр 2-шакл)/Товар моддий захиралар ўртача йиллик қиймати (Тмзб+Тмзо/2)

Корхона фаолияти натижавийлигига рентабеллик кўрсаткичлари ёрдамида баҳо берилади. Рентабеллик кўрсаткичларининг юқори бўлиши, унинг натижасида юқори фойда ҳисобидан ҳар ҳил кўринишдаги активларни сотиб олиш имконияти юзага келади. Қуйидаги энг муҳим рентабеллик коэффициентларини келтириб ўтамиз: жорий активлар рентабеллик кўрсаткичи (Кжа;РОА); хусусий капитал рентабеллик кўрсаткичлари(Кхк; РОЕ); сотиш рентабеллик кўрсаткичи(Кс; РОС).

Жорий активлар рентабеллиги (Кжа;РОА) ҳар бир сўмлик активлар суммасига тўғри келадиган соф фойда суммани ифода этади.


Кжа; РОА =Соф фойда (270-сатр 2-шакл)/Жорий активлар (390 сатр,1-шакл)
Хусусий капитал рентабеллиги кўрсаткичлари (Кхк; РОЕ) ҳар бир сўмлик корхона хусусий капиталига тўғри келадиган соф фойда суммасини акс эттиради.


(Кхк; РОЕ)=Соф фойда (270-сатр 2-шакл)/Хусусий капитал (480-460-470 сатр,1-шакл)
Сотиш рентабеллик кўрсаткичи (Кс; РОС) ҳар бир сўмлик тушумга тўғри келадиган ялпи фойда суммасини акс эттиради.


(Кс; РОС).=Ялпи фойда (030 сатр, 2-шакл) / маҳсулот сотишдан соф тушум (010 сатр, 2-шакл)
Молиявий барқарорлик кўрсаткичлари таҳлили корхона молиявий мустақил ёки қарамлилигини ифодалайди. Маблағлар таркибида қарз маблағлари улуши юқори бўлиши, молиявий барқарорлик пасайишига олиб келади.
Корхонанинг кредитга лаёқатлигини баҳолашда фойдаланиладиган асосий кўрсаткичлар қўйидагилар:мустақиллик коэффициенти; қарз ва ўз маблағлари ўртасидаги нисбат коэффициенти; хусусий капитал харакатчанлик коэффициенти.
Мустақиллик коэффициенти(Кмус) – жами мол-мулк қийматида хусусий капитал улушини кўрсатади. Ушбу коэффициентнинг 0,5 дан юқори бўлиши корхонанинг молиявий барқарорлигини 0,5 дан паст бўлиши молиявий қарамлигини билдиради.


Кмус = Хусусий капитал ((480-460-470) сатр, 1-шакл) / жами мол мулк қиймати (780 сатр, 1-шакл)
Қарз ва ўз маблағлари ўртасидаги нисбат коэффициенти(Кқўмн) – хусусий капитал ва қарз маблағлари ўртасидаги нисбатни кўрсатади.


Кқўмн = Мажбуриятлар (770 стар, 1-шакл) / Хусусий капитал (480-460-470) сатр, 1-шакл)
Хусусий капитал харакатчанлик коэффициенти (Кхкх) – хусусий капитал таркибида ўз оборот маблағлар улушини кўрсатади. Бу коэффициент нормативи К_хкхк > 0,2 юқори бўлиш керак.


Кқўмн = Ўз оборот маблағлари ((480+570+580-130) сатр, 1-шакл) / Хусусий капитал (480-460-470)сатр, 1-шакл)
-жадвал