12-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

Mehnat bozorida monopsoniya bo`lgan hol. Bunday hol ko`proq kichik shaharlarda uchraydi. SHaharda yagona ishlab chiqarish korxonasi bo`lib, u shahar aholisining asosiy qismini ish bilan ta`minlaydi.
SHaharda boshqa ish joylari kam bo`lgani uchun, ushbu vaziyat monopsonik bozor vaziyatiga yaqin bo`ladi. Monopol korxona mahalliy mehnat bozorida ishchi kuchini sotib oluvchi yagona korxona bo`lgani uchun ham u ish haqiga ta`sir qila oladi. Korxona ishga yollaydigan ishchilar sonini qisqartirsa, ishga kiruvchilar o`rtasida raqobat kuchayadi va bu ish haqini muvozanat darajasidan pastga tushiradi (92-rasm).
12-rasm. Monopsonist mehnat bozori.<sup>10</sup>
Minimal ish haqi. Minimal ish haqi davlat tomonidan qonun orqali o`rnatiladi. Ko`p hollarda minimal ish haqi muvozanat ish haqi darajasidan yuqori qilib o`rnatiladi.
Bunday holda umumiy o`rtacha ish haqi oshadi, lekin ishchilarni ishga yollash soni qisqaradi. Minimal ish haqini o`rnatilishini va uni oshirilishini kasaba uyushmalari ham ko`pincha talab qilib chiqadilar. Minimal ish haqi qanday oqibatlar bilan bog`liqligini ko`rib chiqaylik.
Minimal ish haqi ko`proq malakasiz ishchilar va ish topa olmagan ishchilarga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Nima uchun deganda, malakali ishchilarga talab har doim mavjud bo`ladi, shu sababli ular minimal ish haqining oshishidan yutadilar. Umuman, minimal ish haqining ortishi, ish bilan band bo`lgan aholining yuqoriroq daromad olishini ta`minlaydi. Minimal ish haqi oshganda, mehnatga haq to`lashning barcha stavkalari qaytadan ko`rib chiqiladi va oshiriladi.
Quyidagi 93-rasmda minimal ish haqining aholi bandligiga ta`siri ko`rsatilgan.

E

93-rasm. Minimal ish haqi va bandlik.¹¹

Monopolistik mehnat bozori. Amalda kasaba uyushmalarini monopolist deb qarash mumkin. Ular ishchilarga o`z ta`sirini o`tkazib, mehnat taklifini qisqartirib, ish haqini oshirishga harakat qiladilar. Faraz qilaylik, kasaba uyushmalari sof monopolist. Ushbu holat 94-rasmda keltirilgan.

94-rasm. Sof monopol mehnat bozorida monopolistning ish haqiga va bandlikka ta`siri.¹²

95-rasm. Mehnat bozoridagi ikki tomonlama monopoliya.¹³