1. Tizim tushunchasi va uning turli ta’riflari

Elektron tijorat haqida umumiy ma’lumot

XX asrning 90-yillari o’rtasidan boshlab butun dunyoda on-line savdo sohasida o’sishning faollashganligi kuzatilmoqda. Kompyuter qurilmalari ishlab chiquvchi katta kompaniyalardan so’ng, tarmoqqa an’anaviy mahsulotlar bilan savdo qiluvchilar ham kira boshladilar. Ko’plab kitob magazinlari, kompakt-disk va videokasseta magazinlari paydo bo’ldi. Hozirda har qanday tovarni tarmoq orqali sotib olish mumkin.

Elektron tijorat (e-commerce) – bu elektron yo’l bilan tijorat jarayonlarini tezlashtirishdir. Bu holda axborot, har bir bosqichda qog’ozli nusxasini yaratishni chetlab o’tgan holda, axborot qabul qiluvchiga yuboriladi.

«Elektron tijorat» termini o’zida ko’plab turli texnologiyalarni birlashtiradi, shu jumaladan – EDI (Electronic Data Interchange – ma’luotlar bilan elektron almashish), elektron pochta, Internet, Intranet (korxona doirasida axborot almashish), Ekstranet (tashqi olam bilan axborot almashish). Shunday qilib, elektron tijoratni Internet orqali tijorat yuritish deb tavsiflash mumkin.

Elektron tijorat tizimlarini ikki sinfga bo’lish mumkin: chakana savdoni tashkillashtirish uchun tizimlar va ishbilarmon hamkorlar bilan aloqalar uchun tizimlar.

Elektron tijorat tushunchasi nafaqat Internetga yo’naltirilgan tizimlar, shu bilan birga boshqa kommunikatsion muhitlardan foydalanuvchi «elektron magazinlar» – BBS, VAN va boshqalar uchun ham o’rinlidir. Shu bilan birga, WWWdagi axborotlarni qo’llovchi, ammo ma’lumotlar almashish uchun faks, telefon va boshqa vositalardan foydalanuvchi sotish jarayonlari qisman elektron tijorat tizimiga kiritilishi mumkin.

WWW elektron tijoratning asosi bo’lishiga qaramay, bir qator tizimlarda boshqa kommunikatsion imkoniyatlardan foydalaniladi. Masalan, mahsulot parametrlarini aniqlash yoki buyurtmani hisobga olish uchun ma’lumotllar sotuvchiga elektron pochta orqali jo’natilishi mumkin.

Qanday axborotni elektron ko’rinishda uzatish mumkin? Kompyuterda yaratish mumkin bo’lgan har qanday axborotni. Masalan, matnli fayllar, elektron jadvallar, berilganlar bazasi, rasmlar, axborot so’rovlari, prays-varaqalar, multimedia ma’lumotlari va boshqalar