Vzu davlat va huquq asoslari

Ijro etuvchi hokimiyatning xususiyatlari. Ijro etuvchi hokimi­yatning xususiyatlariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Ijro etuvchi hokimiyat 0‘zbekiston Respublikasi yagona davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi va sud hokimiyati bilan yaqindan aloqada boigan nisbatan mustaqil tarmogi (turi, koiinishi)dir;
   
2. 
   Yagona davlat hokimiyatining ko'rinishi boigan ijro etuvchi hokimiyat hozirgi vaqtda ijro etuvchi organlar deb nomlanadi, amalda esa davlat boshqaruvchi organlari bo'lgan davlat apparatining maxsus bo'g'inlari faoliyatida real xususiyat kasb etadi;
   
3. 
   ijro etuvchi hokimiyat davlat boshqaruvi organlari tizimida namoyon bo'ladi, ularga respublika hukumati, vazirliklar, davlat qo'mitalari va idoralari, mahalliy ijro etuvchi organlar, davlat muassasalari va korxonalarining ma’muriyati kiradi;
   
4. 
   ijro etuvchi hokimiyat zamon va makonda universal xususiyatga ega, ya’ni uzluksiz va insonlar faoliyat ko'rsatayotgan barcha joylarda amalga oshiriladi. Ijro etuvchi hokimiyat organlari mazmuni bo'yicha ijro etuvchi va ko'rsatma beruvchi faoliyatni amalga oshiradi. Qonunga muvofiq, ular davlat va hokimiyat vakolatlariga, jumladan, huquqiy hujjatlar chiqarish va ularni amalga oshirish vakolatlariga ega. Umuman olganda, ushbu organlar mustaqil ravishda qonun hujjatlari chiqarish, ularni qo'llash hamda huquqni muhofaza qilishdan iborat keng doiradagi vakolatlarga egadirlar.
   

Ijro etuvchi hokimiyat organlari faoliyatining qonun asosida boiishi xususiyatiga egaligi ularning huquqiy holatidagi eng muhim jihatdir. Ular o'zlarining barcha shakldagi faoliyatida Konstitutsiya, qonunlarning talablariga qat’iy rioya etishlari, ularni bajarishlari va o'z vakolatlari doirasida boshqalarning bajarishlarini ta’min- lashga yordam berishlari kerak;

5. 
   ijro etuvchi hokimiyat davlat xizmati orqali amalga oshiriladi. Davlat xizmati deganda, fuqarolarning davlat organlaridagi davlat boshqaruvini amalga oshirishga qaratilgan professional faoliyati tushuniladi. Ijro etuvchi hokimiyat organlari muayyan bo'linmalar (bo'lim, boshqarmalar)dan tashkil topadi. Ularning har biri xizmatchilar egallab turgan lavozimlar yig'indisidan iborat;
   
6. 
   ijro etuvchi hokimiyatning muhim jihati — uning bevosita qo'l ostida ulkan resurslar, ya’ni huquqiy, axborot, iqtisodiy, texnikaviy, mafkuraviy, tashkiliy resurslarning mavjudligi yoki uning predmetli xususiyatidir. Ijro etuvchi hokimiyat qo'lida davlatning amaldagi qudrati jamlangan. U ulkan hududlar. ko'plab odamlar, resurslarga tayanadi, xizmatdagi lavozim bo'yicha ko'tarishlar va rag'batlantirish vositalaridan foydalanadi. Bundan tashqari, ijro etuvchi hokimiyat organlarining bevosita qo'l ostida Qurolli Kuchlar, chunonchi, armiya, militsiya, milliy xavfsizlik xizmati mavjud.
   

Hukumat:

• 
  0‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishining asosiy yo'nalishlarini ishlab chiqadi va ularning amalga oshirilishini tashkil qiladi;
  
• 
  Oliy Majlisga 0‘zbekiston Respublikasi byudjetining asosiy ko‘rsatkichlarini va uning bajarilishi haqidagi hisobotni taqdim etadi, byudjetning bajarilishini ta’minlaydi;
  
• 
  Oliy Majlisga qonunlarning loyihalarini kiritadi va qonunlaming bajarilishini ta’minlaydi;
  
• 
  qonunchilik tashabbusi huquqini amalga oshiradi;
  
• 
  vazirliklar, davlat qo'mitalari hamda boshqa markaziy va mahalliy ijro etuvchi organlarning hamkorligini ta’minlaydi;
  
• 
  viloyatlar va Toshkent shahri hokimlarining 0‘zbekiston Respublikasi qonunlariga zid keluvchi qarorlari va farmoyishlarini bekor qiladi yoki amal qilishini to‘xtatib qo‘yadi;
  
• 
  zimmasiga Konstitutsiya, qonunlar va Prezident farmonlari bilan yuklatilgan boshqa funksiyalarni bajaradi.
  

Hukumat 0‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, boshqa normativ-huquqiy hujjatlar asosida va ularni bajarish maqsadida 0‘zbekiston Respublikasining butun hududida barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun bajarilishi shart bo'lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi.
Prezident hukumat majlisida raislik qilish huquqiga ega.
Hukumat Prezident vakolatlari muddati doirasida amal qiladi hamda yangi saylangan Oliy Majlis oldida o‘z vakolatlarini topshiradi.
Markaziy ijro etuvchi organlar. Ijro etuvchi hokimiyat organlari tarkibiga hukumat bilan bir qatorda maxsus vakolatli davlat organlari — tarmoq yoki tarmoqlararo funksiyalarni bajaruvchi organlar kiradi. Ularning tuzilishini Respublika Prezidenti belgilaydi.
Hozirgi vaqtda O'zbekistonda ijro etuvchi hokimiyat markaziy organlarining tashkiliy-huquqiy shakllariga quyidagilar kiradi:

• 
  vazirliklar;
  
• 
  davlat qo'mitalari:
  
• 
  qo'mitalar, departamentlar, agentliklar. shuningdek, respublika vazirliklari, davlat qo‘mitalari qoshidagi boshqa davlat boshqaruv organlari (umumlashtirilgan holda ular idoralar deb ataladi):
  
• 
  qo'mita, bosh boshqarma, komissiya. agentlik va hukumat tarkibiga kirmaydigan boshqa respublika davlat boshqaruv organlari.
  

Ijro etuvchi hokimiyatning barcha markaziy organlari huku- matga qarashlidir. Hukumat vazirliklar, davlat qo'mitalari, boshqa markaziy va mahalliy ijro organlarining hamkorligini ta’minlaydi.
Vazirlar Mahkamasi viloyatlar va Toshkent shahri hokimlarining O'zbekiston Respublikasi qonunlariga zid keluvchi qarorlari va farmoyishlarini bekor qiladi yoki to'xtatib qo'yadi.
Vazirlar Mahkamasi hukumat tarkibiga kirmaydigan markaziy ijro etuvchi organlarining rahbarlarini lavozimiga tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, shuningdek, vazirlar, davlat qo'mitalarining raislari. hukumat tarkibiga kirmaydigan markaziy ijro etuvchi organlar rahbarlarining taqdimnomasiga muvofiq, respublika idoralarining rahbarlarini va ularning o'rinbosarlarini lavozimiga tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi.
Vazirliklar, davlat qo'mitalari va markaziy ijro etuvchi organlar faoliyatining huquqiy asosini, respublika qonunlari bilan bir qatorda, Prezident va hukumatning normativ-huquqiy hujjatlari, maxsus nizomlar tashkil qiladi.
Ularning har biri to'g'risidagi nizomni Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydi. Hukumat, shuningdek, respublika idoralarining faoliyat sohasi. vakolatlari va javobgarligini belgilaydi.
Ijro etuvchi hokimiyatning markaziy organlari o'z funksiyalari va vakolatlarining tabiatiga ko'ra, muayyan xususiyatlarga ega.
Vazirlik — respublikaning markaziy ijro etuvchi organi bo'lib, davlat boshqaruvining tegishli tarmog'i (sohasi)ga rahbarlik qiladi. shuningdek, qonunda belgilangan doirada tarmoqlararo muvo- fiqlashtirishni amalga oshiradi.
Davlat qo‘mitasi — respublikaning markaziy ijro etuvchi organi bo'lib, davlat boshqaruvining tegishli tarmoqlari (sohalari)da yagona davlat siyosatini o'tkazadi va ushbu maqsadda qonunga ko'ra tarmoqlararo muvofiqlashtirishni amalga oshiradi.
Vazir yoki davlat qo'mitasining raisi o'z lavozimiga ko'ra hukumat tarkibiga kiradi, davlat boshqaruvining tegishli tarmoqlari (sohasi)ning samarali ishlashini ta’minlaydi, o'zlari rahbarlik qilayotgan tarmoq (sohasi)ning ahvoli va rivojlanishi, qonunlar hamda Prezident va hukumat hujjallarining bajarilishi uchun javobgar bo'ladi.
Vazir yoki davlat qo'mitasining raisi huzurida maslahat beruvchi va kengashuvchi organ — vazirlik, davlat qo'mitasininng hay’ati tashkil etiladi.
Vazirlik yoki davlat qo'mitasi chiqaradigan qaror vazirning buyrug'i bilan hamda davlat qo'mitasining raisi imzolaydigan qaror bilan rasmiylashtiriladi.
Respublikaning hukumat tarkibiga kirmaydigan markaziy ijro etuvchi organi o'z vakolatiga kiruvchi masalalar bo'yicha tarmoqlararo muvofiqlashtirishni, shuningdek, boshqa maxsus ijro etish va ruxsat berish funksiyalarini amalga oshiradi.
Idora respublika vazirligi yoki davlat qo'mitasining vakolatlari doirasida mustaqil ravishda maxsus ijro etuvchi hamda nazorat funksiyalarini amalga oshiradi, shuningdek, tarmoqlararo muvofiqlashtirish vazifasini yoxud davlat boshqaruvi tarmoqchasi (sohasi)ga rahbarlik qiladi.

2.