Vrach faoliyatining huquqiy asoslam

tibbiy  yordam  sifati 
-   tibbiy  texnologiya  va  ulardan 
foydalanish  natijalari,  ko‘rsatilgan  tibbiy  yordamni  zamonaviy 
tibbiyot  fani,  tibbiy  yordam  sifati  standartlariga  mosligini 
tavsiflovchi belgilar majmuasi;
tibbiy  standartlar 
-   tibbiy  faoliyatning  samaradorligini 
baholash  bilan  birga  fan  va  amaliyot  yutuqlarini  aks  ettiruvchi 
davolash-diagnostika  chora-tadbirlaming  hajmi  va  xarakterini 
tartibga solingan ketma-ketligi.
So‘nggi yillarda tibbiy yordam ko‘rsatishda standartlashtirish 
masalasiga  aloxida  e’tibor  berilmoqda.  Standartlar  bemorga 
ко ‘rsatiladigan tibbiy yordamning ко ‘rinishi vahajmini aniqlab olish 
uchun  zarurdir.  Ular  tibbiy  xodimlaming  kasb  huquqbuzarliklari 
holatlarida  o‘tkaziladigan  komission  sud-tibbiy  ekspertizalarda 
tibbiy  yordamning  to‘g‘riligi,  asoslanganligi,  to‘laqonligi  va  o‘z 
vaqtida ekanligi kabi masalalami hal etish uchun juda muhimdir.
Sog‘liqni  saqlash  tizimida  standartlashtirish  davolash 
sifatini  boshqaruvi  bo‘yicha  xalqaro  tamoyillariga  asoslanishi 
lozim.  U tibbiy  yordam  ko‘rsatishning turli  bosqichlarida  uslubiy 
nomutanosibliklarvatibbiyxodimlarharakatidaginomuvofiqliklami 
bartaraf etish orqali izchillikka erishish imkonini beradi.  Shu bilan 
birga  standartlar  tibbiy  xodimlami  ulaming  talablariga  mexanik 
tarzda  rioya  etishga  undamasligi  lozim.  Har  bir  holatda  tibbiy 
yordam  ko‘rsatishga  vrach  ijodiy  munosabatda  bo‘lib,  daliliy
143

---

tibbiyot  tamoyillari  asosida  umum  tomonidan  qabul  qilingan 
standartlarga qo‘shimcha va o ‘zgartirishlar kiritish imkoniyatlariga 
ega bolishi  lozim (P. R. Menliqulov, D. A. Asadov, 2005).
“Daliliy  tibbiyot”  yoki  “dalillarga  asoslangan  tibbiyot” 
atamasi  ilk  bor  o‘tgan  asming  90-yillari  boshlarida  Mak  Master 
universitetining  bir  guruh  kanadalik  olimlari  tomonidan  taklif 
etilgan.  Keyinchalik  vujudga  kelgan  bir  qancha  tavsiflaming 
mavjudligiga  qaramay,  1996  yilda  D.  Sackett  tomonidan  taklif 
etilgan  tavsif:  “Daliliy  tibbiyot  -   aniq  bir  bemomi  davolash 
uchun  klinik  amaliyotning  eng  yaxshi  natijalarini  tanlab,  ulardan 
vijdonan,  ishonchli  va  anglagan  holatda  foydalanish”  nisbatan 
keng  tarqalgan.  Bu  bemorning  manfaatlari  yo‘lida  foydalanish 
uchun  izlanish,  taqqoslash  va  olingan  dalillami  keng  tarqatishni 
anglatadi.  Daliliy  tibbiyot  vrachning  individual  klinik  tajribasini 
tizimga  solingan  eng yaxshi  va mustaqil  klinik tekshiruvlar  bilan 
uyg‘unlashtirishni  ko‘zda  tutadi.  Daliliy  tibbiyot  tamoyillarining 
sog'liqni saqlash tizimiga tadbiq etilishi tibbiy yordam sifatini ham 
xavfsizlik,  samaradorlik, va, eng muhimi, qiymati nuqtai-nazardan 
ham takomillashtirish imkonini beradi (D. A. Asadov, 2004).
Daliliy  tibbiyot  tamoyillariga  asoslangan  klinik  amaliyot 
bo‘yicha  zamonaviy  qoilanmalam i  ishlab  chiqish  va  tadbiq 
etish  tibbiy  yordam  sifatini  oshirishning  muhim  shartlaridan 
biridir.  2002  yilda  JSST  tomonidan  klinik  qoMlanmalar  ishlab 
chiqish  metodologiyasi  tayyorlangan.  Shu  yilning  o ‘zida  Klinik 
qo‘llanmalar  ishlab  chiquvchilaming  xalqaro  tizimi  -   Guidelines 
International  Network  (GIN)  tashkil  etilib,  uning  asosiy  vazifasi 
xalqaro  hamkorlik  asosida  klinik  qo‘llanmalar  yaratish  bo‘yicha 
dasturlar tuzish  orqali  ko'rsatilayotgan  tibbiy  yordamning  sifatini 
oshirishdan iboratdir.
Tibbiy yordam nuqsoni (TYON) huquqiy tushuncha bo‘lmay, 
keng ma’noda umum tomonidan qabul qilingan qoida, yo‘riqnoma, 
qo‘llanma,  nizomlar  talablarini  bajarmaslik  yoki  lozim  darajada 
bajarmaslik  natijasida  noxush  oqibatlarga  olib  kelgan  yoki  olib 
kelishi mumkin bo‘lgan holatlami  anglatadi.  Jinoiy huquq  nuqtai-
144

---

nazaridan  TYONga tibbiy  yordam  ko‘rsatishda yo‘l  qo‘yilgan va 
sababiy bogiiqlikda bo‘lgan noxush oqibatlami vujudga keltirgan 
nuqsonlar inobatga olinadi.
Tibbiy  xodimlar  harakatlarini  obyektiv  baholash  uchun 
takomillashtirilgan  kompleks  yondoshuvning  bo‘lishi  muhim 
ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai-nazardan tibbiy yordam nuqsoning 
mohiyati,  vujudga kelish  sababi,  shuningdek kasallik yoki jarohat 
oqibatiga  ta’siri  darajasini  aniqlashni  ko‘zda  tutuvchi  TYON 
tasnifidan foydalanish dolzarb hisoblanadi (1 jadval).
Bunday  yondoshuv  nafaqat  tibbiy  xodimlar  harakatlarini 
baholash  maqsadida 
o‘tkazilayotgan  komission 
sud-tibbiy 
ekspertizalar jarayonida,  balki davolash-profilaktika muassasalari, 
sog‘liqni  saqlash  idoralari,  professional  assotsiatsiyalar,  sug‘urta 
kompaniyalari  komissiyalari  tomonidan  o‘tkazilayotgan  idoraviy 
va  noidoraviy  tekshiruvlar  o ‘tkazishda  ham  ahamiyatlidir.  Qayd 
etilganlar  tibbiy  yordam  ko‘rsatish  jarayonida  tibbiy  xodimlar 
tomonidan  yo‘l  qo‘yilgan  kamchiliklarni  baholash  bo‘yicha 
tuzilgan  turli  komissiyalar  ishida  lozim  bo‘lgan  ketma-ketlik  va 
izchillikni  ta’minlaydi,  ulaming  faoliyatidagi  nomutanosiblik, 
qarama-qarshliklami bartaraf etadi.
Tibbiy  yordam  nuqsonlari  qayd  etilganda  dastlab  ulaming 
mohiyatiga,  ya’ni  yo‘l  qo‘yilgan  kamchilikning  mohiyati, 
mazmuniga aniqlik kiritish lozim. Ushbu belgi bo ‘yicha nuqsonlami 
to‘rt  guruhga  bo‘lish  mumkin:  diagnostika,  davolash,  profilaktika 
va boshqa nuqsonlar.
Birinchi guruhga -  tashxisotdagi nuqsonlarga asosiy kasallik 
(jarohat)ni  aniqlamaslik,  asosiy  kasallik  (jarohat)  asoratini 
aniqlamaslik, muhim xamroh kasallikni aniqlamaslik, kech tashxis 
qo‘yish, va tashxisotdagi boshqa nuqsonlar taalluqli.
Davolashdagi  nuqsonlar  kechikib  shifoxonaga  yotqizish, 
jarrohlik  usulida  davolashdagi  kamchiliklar,  tibbiy  muolajalami 
tayinlash  va  o‘tkazishdagi  xatoliklar,  tug‘ruqni  noratsional  olib 
borish,  dori-darmonlardan  noto‘g‘ri  foydalanish  va  davolashdagi 
boshqa nuqsonlar ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.
145

---

Profilaktikadagi  nuqsonlar  belgilangan  sanitar  me’yorlar, 
qoidalami  buzish,  immunoprofilaktikadagi  kamchiliklar  va 
profilaktikadagi boshqa nuqsonlar ko‘rinishiga ega bo‘ladi.
To‘rtinchi  guruhga  -   davolashdagi  boshqa  nuqsonlarga 
transportirovka  qoidalarini  buzilishi,  dispanser  kuzatuvidagi 
kamchiliklar,  tibbiy  hujjatlarni  yuritishdagi  xatoliklar  va  boshqa 
nuqsonlar taalluqli.
TYON  yo‘l  qo‘yilgan  joy  bo‘yicha  uch  guruh  farqlanadi: 
shifoxonagacha  bo‘lgan  bosqich,  shifoxona  bosqichi  va  boshqa 
muassasalar.
Shifoxonagacha bo ‘lgan bosqichga qishloq vrachlik punktlari, 
tuman,  shahar poliklinikalari, viloyat tashxisot markazlari, turli xil 
statsionar muassasalaming poliklinika bo‘limlari, tez tibbiy yordam 
va harbiy qismlardagi lazaretalar kiradi.
Shifoxona  bosqichidagi  muassasalarga:  markaziy  tuman  va 
shahar  shifoxonalari  (shu  jumladan  tug‘ruq  bo‘limlari),  viloyat 
ko‘p  tarmoqli  markazlari,  shifoxonalari,  dispanserlari;  klinik 
shifoxonalar;  shoshilinch  tibbiy  yordam  tuzilmalari;  tibbiy- 
sanitariya qismlar; harbiy gospitallar kiradi.
Uchinchi  guruhga  sanatoriy-kurort  muassasalari,  bolalar 
uylari,  uydagi  statsionar,  qon  quyish  xizmati,  TMEK,  sog‘liqni 
saqlashning nodavlat tizimi muassasalari xos.
Tibbiy  xodimlar  faoliyatidagi  kamchiliklarga  huquqiy  baho 
berish  uchun  TYON  sabablarini  aniqlash  alohida  ahmiyatga 
ega.  Binobarin,  amaldagi  qonunchilikka,  jumladan  0 ‘zbekiston 
Respublikasining  Jinoyat-protsessual  kodeksi,  “Sud  ekspertizasi 
to‘g‘risida”gi  0 ‘zbekiston  Respublikasining  Qonuniga  muvofiq 
ekspertiza  xulosasida  huquqbuzarlik  sabablari  va  uni  vujudga 
kelishiga  imkon  bergan  sharoitlar,  shuningdek  ulami  bartaraf 
etish  bo‘yicha  tavsiyalar  ko‘rsatilishi  mumkin.  Demak,  TYON 
sabablarini  aniqlash  nafaqat  yo‘l  qo‘yilgan  nuqsonni  obyektiv 
baholash uchun,  balki  bu kabi holatlami kelgusida barataraf etish 
uchun  maqsadli  chora-tadbirlarni  ishlab  chiqishda  ham  muhim 
ahamiyatga ega.

---

Jadval. 
T
ib
bi
y 
yo
rd
am
 
n
u
q
so
n
la
ri.