|
Kompyuter jinoyatchiligining umumiy harakteristikalari.
Amaldagi huquqiy ximoyalanishlar elektron tijorat sferasidagi jinoyatlar,ular sodir
etilganligi faktlari bo'yicha isbotlar yig'ish qiyinligi, isbotlashning murakkabligi va shu ish
bo'yicha tekshiruvlarning , sudlarning olib borilishi bilan harakterlanadi.Oxirgi vaqtlarda
elektron tijorat tizimidagi jinoyatchilik muammolari ko'pgina maqolalarda yoritildi. Ularning
ko'pchiligi kompyuter jinoyatchiligidagi jinoyat-qidiruv tadqiqotlari va kriminologiya
aspektlariga bag'ishlangan.Ko'plab ilmiy tadqiqotlar olib borilishiga qaramay, elektron tijorat
miqyosidagi jinoyatchilikdan ogoh etish muammosi etarlicha o'rganib chiqilmagan.Bu guruh
jinoyatchiligidan har hal darajadagi boshqaruvchilarni ogoh etish bo'yicha amaliy maslahatlar
ishlab chiqish muammo bo'lib qolmoqda.
―Kompyuter jinoyatchiligi‖ atamasi keng ma'noda, 60-yillar boshlarida elektron hisoblash
mashinalaridan foydalanib birinchi marta jinoyatchilik qilinganligi aniq bo'lganida amerika
matbuotida paydo bo'lgan edi.Hozirgi vaqtda ―Kompyuter jinoyatchiligi‖ tushunchasiga har xil
nuqtai-nazardagi munosabatlar mavjud.Ko'pchilik mutaxassislarning nisbatan asoslangan va
bo'linmas tushunchasi, ―Kompyuter jinoyatchiligi‖ga taalluqli bo'lib, bu axborotlarni
avtomatlashtirilgan qayta ishlash sferasida noqonuniy harakatlarga doirdir.Ko'plab mamlakatlar,
shu jumladan mustaqil davlatlar hamdo'stligi davlatlari qonunchiligida ham asosan mana
ramkada rivojlanish boshlandi.
Birinchi ―Kompyuter jinoyatchiligi‖ning ro'yxati 1979 yil Dallasda Amerika advokatlari
assosiasiyasida tuzilgan edi.Unda qo'yidagi kompyuter jinoyatchilari tarkibi tuzilgan:
O'zini boshqa kishi qilib ko'rsatib, yolg'on va'dalar berib, qo'lbola takliflar bilan pul,
xususiy mulk yoki xizmatlar maqsadida kompyuter tarmog'idan , xisoblash tizimlari va
kompyuterlardan foydalanish va foydalanishga harakat qilish.
kompyuter tarmog'ini, xisoblash tizimlari va kompyuterlarni yoki ulardagi matematik
ta'minot, dastur va axborot tizimi tuzuvchilarini o'zgartirish, yo'qotish, buzish va o'g'irlash
maqsadida sanksiyalanmagan harakat.
kompyuter tarmog'ilari , xisoblash tizimlari va kompyuterlar orasidagi aloqada
sanksiyalanmagan buzg'unchiliklar.
Istalgan kompyuter jinoyatchiligi bilan bog'liq qonunchilikda qonun buzishlar yagona
strategiyasini ishlab chiqish bo'yicha ro'yxati tasdiqlangan. Kompyuter jinoyatchiligining bu
ro'yxati o'zida minimal va doimiy bo'lmagan buzg'unchiliklar deb ataluvchi ro'yxatini o'z ichiga
oladi. Elektron tijoratni halqora darajada olib borishda va uning realizasiyasida halqora talablar
bilan mos ravishda elektron tijoratning axborot xavfsizligi minimal ro'yxat xolatida xisoblash
(birinchi o'rinda) va shart bo'lmagan ro'yxat (xoxishga nisbatan) deb qaraladi.
Aniq kompyuter jinoyatchiliklarining analizi asosida elektron tijoratga katta zarar
keltirayotgan qo'yidagi nisbatan tipik harakatlarga bo'lish mumkin:
9
To'lov vedomostlari va schyotlarining soxtalashtirilishi.
To'lov xujjatlarini engillashtirish.
Naqd yoki naqd bo'lmagan pul vositalarining o'g'irlanishi.
Ishlab chiqilgan to'lovlarni ikki qayta olish.
Kreditlarni noqonuniy olish.
Harakatlanmaydigan mulkning noqonuniy manipulyasiyasi.
Noqonuniy mahsulot, xizmat yoki engillik olish.
Konfidensial axborotni sotish.
Soxta schyotga pul vositalarini o'tkazish.
Soxta to'lovlar bilan savdo-sotiqni amalga oshirish.
Kompyuter jinoyatchiligining 52 % pul vositalarini o'g'irlashda, 16 % kompyuter texnikasi
vositalarini o'g'irlash yoki buzishda, 12 % kiruvchi ma'lumotlarni almashtirishda 10 % axborot
va dasturlarni o'g'irlashda va 10 % qolgan xizmatlarni o'g'irlashda amalga oshirilar ekan.
Kriptoanaliz yordamida xujumlar natijasi o'rganiladi. Shifrlangan matnli kriptoanalizda,
xakerlar shifrlash mexanizma va unga shifrlangan matnni biladi. Xakerlar bunday xollarda aloqa
kanaliga kira olishadi, lekin, shifr va deshifr apparaturasidagilarga kira olmaydi. Chunki kalitni
bilishmaydi. Shifrlash kalitidan kriptografik tasvirlangan jarayonlarni bevosita boshqarish uchun
foydalaniladi.
Ximoyalashning barcha elementlari ikki guruhga bo'linadi: uzoq vaqtli va oson
almashinuvchi ximoyalashlar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
