Vositalari. Identifikasiya va autentifikasiya tamoyillari. Elektron tijorat tizimlari va ularning ahamiyati. Elektron raqamli imzo

Axborot xavfsizligining asosiy tushunchalari va ta'riflari 

Kompyuter  tizimlari  va  tarmoqlarining  xavfsizligi  deganda,  ularning  me'yoriy  ishlash 

jarayoniga  tasodifiy  yoki  oldindan  mo'ljallangan  aralashishdan  xamda  tashkil  etuvchilarini 

o'g'irlashga, o'zgartirishga yoki buzishga bo'lgan intilishlardan ximoya qilinganligi tushuniladi. 

Axborotga 

murojaat 

qilish 

deganda,axborot 

bilan 

tanishib 

chiqish,uni 

qayta 

ishlash,nusxalash,o'zgartirish yoki yo'qotish tushuniladi.  

Axborotga ruxsat etilgan va ruxsat etilmagan murojaat qilish turlari mavjuddir.  

Axborotga  ruxsat  etilgan  murojaat  qilish,  bu  murojaat  qilish  cheklanishlariga  o'rnatilgan 

qoidalarni buzmaydigan axborotga murojaat qilishdir.  

Axborotlarga ruxsat etilmagan murojaat qilish, ,murojaat qilish cheklanishlariga o'rnatilgan 

qoidalarning buzilishi bilan tavsiflanadi.  

Berilganlarning maxfiyligi, bu bnrilganlarga taqdim etilgan va ularni ximoya etishni talab 

etilgan darajasini aniqlaydigan maqomdir. 

Kompyuter  tizimlariga  xujum,tizimning  u  yoki  bu  bog'liqligini  qidirish  va  ishlatish 

ma'nosini bildiradigan, yomon niyatli odamlar tomonidan bajariladigan harakatdir. 

Xavfsiz yoki ximoya qilingan tizim xavfsizlik xavflariga muvaffaqiyatli va samarali qarshi 

turadigan, zarur ximoya qilish vositalariga ega bo'lgan tizimdir. 

Zamonaviy  axborot  tizimlari  va  tarmoqlarida  axborotni  ximoya  qilish  deganda 

uzatilayotgan,  saqlanayotgan  va  qayta  ishlanayotgan  axborotning  ishonchliligi  va  butunligini 

tizimli ta'minlash maqsadida turli xil vosita va usullarni ishlatish,choralarni ko'rish va tadbirlarni 

o'tkazish tushuniladi. 

Axborotni ximoya qilish , bu: 

axborotning fizik butunligini ta'minlash; 

axborot  butunligini  saqlashda  uning  elementlarini  modifikasiya  ya'ni  almashtirishga  yo'l 

qo'ymaslik; 

mos  vakolatga  ega  bo'lmagan  shaxslar  yoki  jarayonlar  tomonidan  axborotni  ruxsat 

etilmagan olinishiga so'l qo'ymaslik; 

---

 

 

6 

 

Egalariga  uzatilayotgan  resurslar  faqatgina  tomonlar  kelishgan  shartlarga  mos  ravishda 

ishlatilishiga ishonch xosil qilinishi kerak, demakdir.  

Internetning  tadbiq  qilinishi  bilan  kompyuterlardan  foydalanib  amalga  oshirilayotgan 

jinoyatlarning soni keskin oshdi. Oldingi vaqtlarda kompyuterlarga telefon tarmog'i orqali ulanib 

olgan xakerlar yoki ―elektron qaroqchilar‖ asosiy xavf-xatar soluvchilar bo'lgan bo'lsa, tizimlar 

va tarmoqlarni ommaviy ishlatish davrida axborotning ishonchliligi va butunligini buzishga virus 

dasturlari internet orqali xavf solmoqda. 

Axborot  xavfsizligining  asosiy  tahdidlari  va  ularning  sinflanishida  ta'sir  etish  maqsadi 

bo'yicha xavfsizlik xavfini uchta asosiy turga ajratish mumkin:  

1.  axborot maxfiyligining buzilish xavfi; 

2.  axborot butunligining buzilish xavfi; 

3.  tizimning ishlash layoqatining buzilish xavfi. 

Kompyuter tizimlari va tarmoqlarining axborot xavfsizligini ta'minlash. 

Amalga  oshirish  usullari  bo'yicha  kompyuter  tizimlarining  xavfsizligini  ta'minlashning 

barcha choralari qo'yidagilarga bo'linadi: huquqiy (qonunchilik) asosida, ahloq-etikali, fizikaviy, 

apparat-dasturli, texnologik.