Vositalari. Identifikasiya va autentifikasiya tamoyillari. Elektron tijorat tizimlari va ularning ahamiyati. Elektron raqamli imzo

Zamonaviy kriptografiya asoslari. 

 Axborotni  ximoyalash  muammolari,  ularni  tasvirlash  yo'llari  bilan  kriptologiya  (----

)iptologiya ikki yo'nalishga bo'linadi. 



 

Kriptografiya . 



 

Kriptoanaliz.  

Bu yo'nalishlarning maqsadlari bir-biriga qarama-qarshi bo'ladi. 

Kriptografiya-ma'lumotlarni  matematik  tasvirlashning  metodlarini  izlaydi  va  ularni 

tekshiradi. 

Kriptoanaliz-ma'lumotlarning  kalitlarini  bilmasdan  turib,  shifrlash  imkoniyatlarini 

tekshiradi. 

Zamonaviy kriptografiya o'z tarkibiga to'rtta bo'limni oladi: 

1. 

simmetrik kriptotizimlar. 

2. 

ochiq kalitli kriptotizimlar. 

3. 

elektron imzo tizimlari. 

4. 

kalitlar bilan boshqarish. 

Kriptografik  metodlardan  foydalaniladigan    asosiy  yo'nalishlar  –  konfedensial 

ma'lumotlarni  aloqa  kanallari  bo'yicha  uzatish,  uzatilayotgan  xabarlarning  soxtaligini  aniqlash, 

ma'lumotlarni tashuvchilarda shifrlangan ko'rinishda tasvirlash. 

Kriptografiya  faqat  kalitni  bilgan  holdagina  ma'lumotlarni  qayta  tiklash  imkoniyatini 

beradi. 

Uyali aloqa tizimidagi raqamli io'lao' tizimlarida binar alfavitlaridan foydalaniladi. 

Binar alfavitda ma'lumotlar  --- yoki 0,1 ko'rinishdan iborat bo'ladi. 

Shifrlash  ma'lumotlarni  bir  ko'rinishdan  ikkinchi  ko'rinishga  o'tkazish  jarayoni  bo'lib, 

chiquvchi matn shifrlangan matn bilan almashtiriladi. 

Deshifrlash  shifrlashga  teskari  bo'lgan  ish  jarayoni  bo'lib,  shifrlash  kaliti  asosida 

shifalangan matn chiquvchi matnga aylantiriladi. 

Kalit – matnlarni shifrlash va deshifrlash uchun zarur  bo'lgan ma'lumot. 

Ma'lumotlarni ximoyalashda zamonaviy kriptografik tizimlar uchun qo'yidagi umum qabul 

qilingan talablar qo'yilgan: 

shifrlangan xabar faqat kalit o'rnatilgachgina qayta tiklashga uzatilsin. 

shifrlash algoritmini bilish himoyaning ishonchliligiga halaqit bermasligi kerak. 

shifrlash algoritmining elementlari strukturasi o'zgarmas bo'lishi shart. 

shifrlangan matn uzunligi chiquvchi matn uzunligiga teng bo'lishi kerak. 

kalitlar to'plamidan istalgan kalit ma'lumotlarning ishonarli ximoyasini ta'minlashi  shart. 

---

 

 

7 

 

algoritm  ham  dasturli,  ham  texnik  ishlatilishga  imkon  berishi  kerak.Kalit  uzunligining 

o'zgarishi shifrlash algoritmi sifatining yomonlashuviga olib kelmasligi kerak. 

Kriptotizimlar simmetrik va ochiq kalitliliga bo'linadi. 

Simmetrik kalitli algoritmlar. 

Kattaroq  yoki  kichikroq  murakkablikdagi  qoidalar  asosida  chiquvchi  matnni  boshqasiga   

aylantiradi.  Kripto  turg'unlikning    yuqoriligini  ta'minlash  uchun  katta  kalitlardan  foydalanishni 

talab qiladi. 

Klassik kriptografiyada shifrlashning qo'yilishi to'rtda har xil ko'rinishli farq qiladi. 

oddiy qo'yilish yoki bir alfavitli shifrlash. 

omofonli qo'yilish. 

blokli qo'yilish. 

ko'palfavitli qo'yilish. 

O'tishlar – o'tishli shifrlashda ochiq matn simvollari boshqasiga almashtirilmaydi. 

Kompyuter  tarmoqlaridagi  ishonarli  ximoya  ,  bu  axborotlarni  kriptografiya  metodlaridan 

foydalanishdir.  Bu  metodlarning  bosh  vazifasi-axborotlarni  shifrlash  va  kodlashdan  iboratdir. 

Kriptografiyaning  qoidalarini  birinchi  bor  gollandiyalik  kriptograf  Kerx  Xoff  (1835-1903) 

shakllantirdi:kriptosistema  jaraynlari  to'plami,unchalik  katta  bo'lmagan  axborotlarda  maxfiy 

kalitdan o'qish va foydalanish.