Volume ǀ issue ǀ

Key words:
Mechanical engineering, coolant (lubricating fluid), cutters used in 
lathes and cutting machines. 
KIRISH 
Mashinasozlik xalq
xo‘jaligining
muhim tarmoqlaridan biri deb hisoblanadi. 
Uning mahsulotlaridan foydalangan holda boshqa tarmoqlar rivojlanadi. Mashinalarni
loyihalash va ishlab chiqarish mashinasozlikning asosini tashkil etadi. Ular ish 
unumdorligini, mehnat samaradorligini va mahsulot sifatini oshiradilar. 
Zamonaviy mashinalarga yuqori talablar 
qo‘yilgan
. Bu talablardan asosiylari: 
yuqori aniqlik va tezlik; issiqlikka chidamlilik; kichik vazn va hajm; mustahkamlik va 
ishonchlilikdir. 
Bunday talablarni oshib borishi mashinasozlar oldiga murakkab konstruktorlik va 
texnologik savollarni qisqa vaqt ichida echish masalasini 
qo‘ymoqda
. 
O‘zi
ning turmush 
hayotida metall buyumlardan foydalana boshlangandan beri odamlar uni quyish, ishlov 
berish va undan foydali 
yig‘ma
hosil qilishga harakat qilganlar. 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2 
ǀ
ISSUE 4 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
97 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
ASOSIY QISM 
Hozirgi zamon mashinasozligida metallarni va metallmas materiallarni kesib 
ishlash jarayoni xilma xildir. Metallarga mexanik ishlov berishning usullari 
ko‘p
. 
Buning uchun har xil jihozlar va kesuvchi asboblar ishlatiladi. Masalan, metall qirqish 
dastgohlari XII asrdayoq paydo 
bo‘lgan
. 
Metall qirqish stanoklar deb metall va boshqa konstruksion materiallardan 
tayyorlangan zagotovkalardan metall qirqish asboblar yordamida qirindi olib kesib 
ishlash natijasida detal (mahsulot)larga aylantirish uchun 
mo‘ljallangan
mashinalarga 
aytiladi. 
Hozirgi zamon metall qirqish stanoklari juda murakkab texnologik jarayonlarpi 
bajara oladigan turli va keng tarqalgan mashinalardir. Yuqori sifatli va aniq detallarni 
ishlab chiqarish texnologiyasidagi katta yutuqlarning mavjudligi, kam chiqindili yoki 
chiqindisiz texnologiyani qo`llanishiga qaramay kesib ishlash va unga mos ravishda 
metall qirqish stanoklarning mashinasozlikdagi ahamiyati pasaymayapti. Zamonaviy 
stanoklarda soatlar va priborlarning eng kichik elementlaridan tortib, turbina, teploxod, 
prokat stanlari va boshqalarni, 
o‘lchamlari
bir necha metrlarga eytadigan detallariga 
ishlov beriladi. Shu tufayli stanoklarning gabaritlari ham har xildir. Ularning tarkibiga 
juda 
ko‘p
mexanizmlar kirib, ular turli harakatlarni amalga oshirish va ish siklini 
boshqarish maqsadida mexanik, elektrik va gidravlik usullardan foydalaniladi. 
Stanoksozlik miqdor va sifat jihatidan 
to‘xtovsiz
rivojlanib bormoqda. 
Stanoklarning aniqligi, quvvati, ish unumdorligi, ishonchliligi va uzoq muddat ishlay 
olish 
ko‘rsatkichlari
yaxshilanib bormoqda. 
Ularning ekspluatatsion xarakteristikalari zamon talablariga moslashmoqda, 
texnologik 
imkoniyatlari 
kengaymoqda, 
kompanovka 
va 
shakllari 
mukammallashmoqda. Stanoksozlikning taraqqiyoti barcha sohalarini ish unumdorligi 
yuqori va eng sifatli stanoklar biIan qurollantirib turish imkoniyatini yaratadi. 
Sovutish-moylash suyuqliklari tarkibini tanlashda suyuqlik asbob va keskich 
materiallarini yaxshi namlashi, materiallar ichiga kirishi yaxshi 
bo‘lishini
inobatga olish 
kerak. Detalll va asboblarning yuzalarini suyuqlikning yaxshi namlashi xususiyati,
Sovutish-moylash 
suyuqliklarini 
yog‘lash
, 
yuvish, 
sovutish, 
o‘zgaruvchanlik
xususiyatlarini 
shakllanishiga 
dastlabki 
shart-sharoit 
xisoblanadi. 
Yomon 
namlovchanlik sovutish-moylash suyuqliklarini kesish jarayoni tasiriga shubxa 
u
yg‘otadi
. Kesish jarayonida asbob va ishlov beriladigan yuzani namlanishi katta tezlik 
bilan amalga oshishi kerak. Namlanish tezligini qattiq tananing gorizontal yuzasidan 
tomayotgan suyuqlik tomchilari tezligiga qarab baho berish mumkin. Suyuqliklarni 
oqish tezligi, ishlov berilayotgan yuza 
g‘adir
- budurligiga va asbob 
tig‘i
yuzasiga 
(notekislik burchagi va balandligi va boshqalar), qovushqoqligiga va suyuqlikning sirt 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2