Voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, m a qdirova sport pedagogie

7-andaza
103

---

Sardorlik «lavozimi» voleybolning amaliyoti va nazariyasida 
ilmiy tomondan puxta o‘rganilmagan boiib, ilmiy muammo sifatida 
o‘z yechimining tadqiqot asosida hal etilishini kutmoqda. Mazkur 
«lavozim» mohiyati va mazmunini shakllantirish yoki yuqori 
mahoratli sardorni tarbiyalash murabbiy-mutaxassislarga to‘g‘ri- 
dan-to‘g‘ri bog‘liqdir.
6.3. Xorijiy tajribaga asoslangan texnik-taktik 
tayyorgarlik mashqlari
6.3.1. To‘p kiritish mashqlari
Voleybolda to‘p kiritish nafaqat o‘yinda tashabbusni qoiga 
oiish uslubi, balki dastlabki hujum quroli sifatida qabul qilingan. 
Jamoa to‘p kiritishni g‘alabaga erishish uchun qo‘llaydi. Trener 
o‘z ko‘rsatmasi bilan to‘p kiritilishini murakkablashtirishi mum- 
kin. Bosim bilan to‘p kiritish%ning natijasiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi 
mumkin. Kuchli to‘p kiritish hujum qiymatini oshiradi, lekin 
to‘pning o‘tishi kam samarali bo‘lishi ehtimoldan xoli emas.
Ushbu muammo to‘p kirituvchiga variantlar doirasini kengay- 
tirishga da’vat etadi. Shuning uchun ham to‘p kiritish yuksak 
bosim o‘tkazish quroli sifatida barcha jamoalar faoliyatida muhim 
ahamiyat kasb etadi.
0 ‘yinchi to‘p kiritayotganda qanday tahlidga yoi qo‘yadi?
♦ 
«Biz 3-nomerli o ‘yinchilarga — agar sen birinchi to‘p
kiritishda aksirsang, senga butun mavsum davomida «aksirib
ol», deb hazil qilamiz».
Bu javob partiyadagi hisobning borishi va raqibga qarshilik 
ko‘rsatish imkoniyatiga bogiiqdir.
To‘p kiritishda 3 qadamli fazalaiga e’tibor berish kerak, to‘pni 
oldinga tashlash, mo‘ljalga olish va zarba berish. Har bir faza va 
har bir qadam texnikasi aniq bajarilishi zarur.
To‘p kiritish ko‘nikmasiga nafaqat o‘rgatish zarur, balki kiritil- 
gan to‘p uchun jamoa oldida mag‘rurlanishga erishish lozim. Bu 
borada individual yutuq va jamoa yutug‘i a’lo turtki bo‘ladi.
104

---

Binobarin, foydali natija keltiradigan to‘p kiritishga o‘rgatish kerak. 
To‘p kirituvchi o‘ziga ishonishi, vaziyatni tahlil qilishi va shunga 
qarab aniq qarorga kelishi darkor.
Raqib qanday chora ko‘rayapti — buni bilish o‘z harakatidagi 
xatolami his qilishga yordam beradi. Raqib to‘p uzatuvchisi 
harakat qildimi? U necha marta urinish qildi— 4 marta, 2 marta,
1 marta yoki nol?
Bu to‘p kiritish natijasini aniqlashga imkon yaratadi A variant 
to‘p kiritishni o‘yinda, taym autda, tanaffusdan keyin yoki o‘yin 
boshlanishida qoilash mumkin. Mazkur kitobda shu varintli to‘p 
kiritish mashqlari ko‘rsatilgan.
Kiritilayotgan to‘pni shaxsan kuzatish va raqib unga qanday 
yondashayotganini his qilish, to‘p kiritish huquqi qanday olindi, 
o‘yinchilar qaysi tartibda joylashgan va xatolami bilish barcha 
o'yinehilar uchun ham foydalidir.
ABC metodi shug‘ullanishni endi boshlaganlar uchun faoliyat 
olib boradi.
To‘p kiritish AB va CA ga ajratiladi — birinchisi jamoaga 
zarur boiganda davom ettiriladi. Bu maydonchada 95% ni tashkil 
etadi. B — yaxshi to‘p kiritish — bu to‘p kiritishning A turiga 
nisbatan ta’qibliroqdir, C turiga qaraganda kam ta’qibli hisoblanadi. 
Ushbu bobda aksariyat mashqlar o‘yinchilaming aniq zonalarda 
joylashishilarini e’tiborga oladi. Odatda, maydoncha 6 ta zonaga 
ajratiladi. Bu zonalarda joylashish holatlar (pozitsiyalar) — deb 
nomlanadi. Chunonchi 1 zona — bu qarshilik ko'rsatuvchi o‘yinchi 
hududi (j°yi)*
Agar Siz mashg‘ulot vaqtida to‘p kiritish zonasiga o‘yinchi- 
lardan birini chaqirishni rejalashtirgan boisangiz, ishoning, ulami 
chaqirish qoniqish hissini uyg'otadi. 0 ‘yin vaqtida bunday 
chaqirishlar qulaylik tug‘diradi va o‘yinchilarda sarosimaga 
tushishning oldini oladi.
Trener o‘yinchi xato qilishni istamayotganligini tan olsa — bu 
norizo bo‘lgan o‘yinchilami hayratga soladi. O'yinchilar trener 
tomonidan qo‘llab-quwatlash qoidasini tushunishi lozim. Bosh 
qacha qilib aytganda, to‘p kiritishda xatoga yoi qo‘yish, ayniqsa, 
yakunlovchi to‘p kiritishda bunday muammo tushinish muhim
105

---

ahamiyatga egadir. Ana shunday hola to'yinchiiarda ishonch hissini 
uyg‘otadi.
To‘p kiritishni mashqlantirishda quyidagi bandlarni esda 
tuting:
• to‘p kiritish mashqlarini qo'llashda musobaqa metodidan 
foydalaning — bu o‘yinchilar motivatsiyasini kuchaytiradi;
• mashqlami bajarishda belgilangan qoidaga amal qilishga 
o‘yinchilar diqqat bilan qarashga o'igating;
• har bir to‘p kiritish oldidan o'yinchilar aniq maqsadga ega 
bo'lishi zarur. Bu — A, B yoki C vaziyatlarda? 3-zonaga 
kiritish kerakmi, uzun (maydon ortiga)mi, qisqa (to‘r 
oldiga)mi? — degan savollarga javob berishi kerak;
• siz, trener to‘p kiritish mashqlariga boshqa barcha mashq- 
lar kabi diqqat-e’tibor bering;
• to‘p kiritishning uzviy ketma-ketligi muhimligini alohida 
ko'isatib o‘ting.
4
Zinapoyasimon to‘p kiritish
Maqsadi
Hisobni oldinga olib chiqishga imkon yaratuvchi raqobatli joy — 
maydonorti zonasiga to‘p kiritish.
Joylashish
Trener har bir o'yinchi barcha o'yinchi o'yinini o'ynashga 
qodir aylanma tizim tumirini tashkil qiladi. O'yinchilar trener 
tayinlagan juftliklarda musobaqalashadi. Birinchi juftlik to‘p 
kirituvchi — to‘p joylashtiradigan savat oldida turib tayyorlanadi. 
Maydonchaning qarshi tomoni nomerlashtirilgan 6 ta zonalarda 
joylashadi.
Mashqni qo‘Uash
1. Har bir juftlik o'yinchilari bir marta musobaqalashadi. To‘p 
kirituvchi o'yinchi olti marta turli joylaiga to‘pni yoMlaydi: ikkita 
to‘p 1-zonaga, ikkita to‘p 6-zonaga va ikkita to‘p 5-zonaga.
2. Belgilangan zonaga to‘g‘ri tushirgan to‘p kirituvchiga uch 
ochko beriladi. Boshqa zonaga — bir ochko, xatoga yo‘l qo'yish 
nol ochko. To‘p kirituvchiga bitta rag‘batlantiruvchi imkon beriladi.

---

3. To‘p kirituvchi yordamchisi uni to‘p bilan ta’minlaydi va 
har bir kiritiigan to‘p haqida ma’lumot beradi. Qolgan yordamchilar 
to‘pni yig‘ib savatga qo'yadi.
4. Sheifflar o‘z rollarini almashtiradi. Ular mashqni tugatgan- 
dan so'ng juftlik maydonchani tark etadi. Eng ko‘p hisobga 
erishgan o‘yinchi natija haqida treneiga xabar beradi.
5. Trener keyingi juftlikni mashqqa chorlaydi. Mashqni 
boshlashda savat to'plar bilan toMdirilgan bo'lishi kerak. O'yin 
har bir o'yinchi barcha o‘yinchini rolida bo'lmaguncha davom 
etadi.
Belgilangan trener ko‘rsatmasi:
• tezkor shiddatni belgilang. Mashg'ulot qisqa bo'lishi, ammo 
to‘p kiritish sifatiga ahamiyat qarating;
• mashqlami eng yaxshi yakunlaganlar o‘rtasida Pley-off 
o'tkazish katta ijobiy turtki beradi.
Variantlar:
•
rag‘batlantirishga imkon yarating;
• o'yinchilar bir raundda 8 yoki 10 marta to‘p kiritishini 
ta’minlang;
• o‘yinchilar 6 imkoniyatdan ikkita to‘pni oldingi zonalarga 
bajarishini ta’minlang (2, 3, 4).
£
s» 
A
v 
H
1
I