«vismut-surma telluridlari asosidagi yarimo’tkazgichli plyonkalarning tenzorezistiv xususiyatlarini tadqiq etish»

Plyonka elementlarining deformatsiya xarakteristikasi
Yarimo'tkazgichli deformatsiya o'lchagichning deformatsiya xarakteristikasi simli deformatsiya o'lchagichlar uchun o'xshash xususiyatdan sezilarli darajada farq qiladi. Yarimo'tkazgichli deformatsiya o'lchagichning deformatsiya koeffitsienti ε ga bog'liq. Bir kristalli ommaviy monokristal, polikristalli, plyonkali deformatsiyalar uchun cheklovchi shtammlar kichik va eng yaxshi holatda plyonka uchun 2-3% va 0,1% dan oshmaydi. _{ }. Bog'liqlikni aniqlash uchun turli xil o'ziga xos qarshilikka ega bo'lgan plyonkalarning deformatsiyalari o'rganildi. Har xil qarshilikga ega va qalinligi 10 mkm bo'lgan Bi₂Te₃-Sb₂Te₃ yarim o'tkazgich plyonkalardan tayyorlangan tenzometrlarning, _{ } ga bog'liqlikni o'lchash natijalari 3.3-rasmda ko'rsatilgan.

3.3- rasm. Nisbiy qarshilikning nisbiy deformatsiyaga bog’lanish grafigi.

O'lchov xatosi chegaralaridagi histerizis belgisi kuzatilmaydi. 3.3- rasm egri chiziqlaridan ko'rinib turibdiki, R ning eng katta o'lchami ρ=0,25 Ом·cм qarshilikka ega bo'lgan tenzorezistiv plyonkallarda deformatsiya kuzatiladi, 30 daqiqa davomida 340-350 ° C haroratda vakuumda issiqlik bilan ishlov beriladi, plyonka namunalari uchun R ning kamroq nisbiy o’zgarishi, qarshiligi ρ= 0,006 Ом·см bo’lganda 30 daqiqa davomida, 10^-4mm.sim.ust li vakuumda issiqlik bilanishlov beriladi. Bir o'qli siqish deformatsiyasiga ega bo'lgan barcha tenzorezistorlarning _{ } bog’liqligi chiziqli xarakterga ega, kuchlanishda esa murakkab. _{ } Nisbiy deformatsiyaga qadar - ε= -0,78_{ } 10^-3 kuchlanish vaqtida ortadi, keyin esa kamayadi. Bu muayyan xatti-harakatlar bilan bog'liq .

3.4- rasm. Turli qarshilikga ega qarshilikla ρ uchun deformatsiya sezuvchanlik koyfisiyenti (DSK ) ing deformatsiyaga bog’liqligi

1. 
   ρ = 6_{ }10^-3 Ом·см
   
2. 
   ρ =5_{ }10^-2Ом·см
   
3. 
   ρ =2,5_{ }10^-1Ом·см
   

3.4-rasmda turli qarshilikga ega qarshiliklar uchun deformatsiya sezuvchanlik koeffitsiyenti (DSK) ning deformatsiyaga bog’liqligi ko’rsatilgan. 1- egri chiziq o’ziga xos qarshilikga ega teyzorezistor uchun ρ= 0,006 0м·см., 2- egri chiziq tenzorezistor uchun ρ = 0,05 Ом·см, 3- chiziq tenzorezistor uchun ρ=0,25Ом·см, tenzorezistorlarning (DSK)=f(t) bog’liqligi ham mos ravishdachiziqli bo’lmaganini va bu chiziqlik plyonka qarshiligining qiymatiga proporsional ekanligini ko’rsatadi. Bizning ekperimental tadqiqotlarimiz shuni ko’rsatdiki, plyonkalarning kuchlanish sezgirligiplyonka qalinligi oshishi bilan eksponent ravishda oshadi. Boshqa tomondan plyonka qalinligi oshgani sayin, bu oraliqdagi teshik konsentratsiyasi kamayadi. Tenzorezistivlikning deformatsiya xususiyatlari quyida keltirilgan, zaryadlangan va issiqlik bilan ishlov berilgan 3.4-rasmdagi 1- egri chizig’ida tashuvchi konsentratsiyasi ρ = 2,5·10¹⁸см^-3 , 2 – egri chiziqda ρ = 1,1·10¹⁸см^-3, 3 –i egri chiziqda, ρ = 0,5·10¹⁸см^-3, 4 – egri chiziqdaр ρ = 0,3·10¹⁸см^-3 va 5-egri chiziqdaр ρ = 0,2·1018 см^-3 bo’lgan tenzorezistiv plyonkaning deformatsiya xarakteristikasini ko’rsatadi. 3.4-rasmdan ko’rinib turibdiki zaryad tashuvchilar konsentratsiyasining kamayishi bilan tenzorezistorning sezuvchanlik koeffitsiyenti ortadi, tashuvchining konsentratsiyasi ρ = 2,5·10¹⁸ см^-3bo’lgan tenzometr uchunu butun diapazonda doimiy bo’lib qoladi. Nisbiy deformatsiyalarning tashuvchi konsentratsiyasi ρ = 0,2·10¹⁸см-³ bo’lgan deformatsiyalar uchun deformatsiyalar (DSK) bilan ozgina o’zgaradi. Ushbu ma’lumotlarga asoslanib shunday xulosaga kelish mumkin, plyonka namunalarida zaryad tashuvchilar konsentratsiyasining o’zgarishi deformatsiya sezuvchanligiga ta’sir qiladi va tashuvchi konsentratsiyasining oshishi deformatsiya sezuvchanligining pasayishiga olib keladi.