|
Вируслар (лот. Вирус - заҳар) организм, ҳатто ўта кичик организм - микроорганизм ҳам бўлмаган, минимал организмлар бўлган микоплазмалар, риккетсийлар ва хламидийлар каби ўз оқсил синтезловчи системаларига ҳам эга бўлмаган, нуклеин кислотасининг синтези ҳар хил даражада ҳужайрага боғлиқ бўлган, ҳужайра оқсил синтези ва энергетик системасига эса тўла боғлиқ бўлган ва мустақил эволюцияга учрайдиган, автоном генетик структуралар бўлиб, табиатнинг микроскопик молекулаларга яқин қилиб яратган, ўзига хос паразитлик қилиб яшайдиган, хилма-хил, кўп сонли гуруҳларга эга ва Vira салтанатига бирлашган ҳаётнинг ҳужайрасиз формасидир”.
Барча вируслар ҳужайрадан ташқарида бўлса вирион ва ҳужайра ичида бўлса вирус дейилади.
Вирусларни вирусология фани ўрганади.
Позитив ва негатив геномли вируслар.
Pozitiv (ijobiy) RNK genomli viruslar genom tuzilishiga ega bo’lgan viruslar genomida DNK saqlovchi viruslarga nisbatan mutatsiyalar tez-tez uchrab turadi sababi nusha ko’chirishda sezgirlik pastroq hisoblanadi.
Picornaviruses
Togaviruses
Flaviviruses
Coronaviruses
Negativ (salbiy) RNK genomli viruslar genom tuzilishi Pozitiv (ijobiy) RNK genomli viruslar genom tuzilishiga qaraganda xilma-xil bo’ladi. Sababi bunday viruslarda gen ekspressiyasi va genom replikatsiyasi nisbatan murakkabroq hisoblanadi. Ularning genomi sigmentlarga ajralgan bo’ladi.
Sars-cov-2 (covid-19) вирусининг тузилиши.
SARS-CoV-2 virusi birzanjirli pozitiv RNK saqlovchi virus bo’lib, genomining o’lchami taxminan 30 kb ga teng. Genomida 6-11 ta ochiq o’qish uchastkasi (ORF )ga ega. ORF uchastkasi SARS-CoV genomining ORF uchastkasi va struktura oqsillarini kodlamaydigan uchastkalari taqoslanganda ular orasida juda katta farq yo’qligi aniqlangan. Bu virus Coronaviridae oilasi, Coronavirus avlodi vakili hisoblanadi. Virion tuzilishi SARS-CoV virusiga o’xshash bo’lib 70-90 nm dan iborat.
SARS-CoV-2 virusi nafas yo’llaridan ajratilgan bo’lib Vero hujayralarida ko’paytiriladi.
Mikroskopda virus morfologiyasini aniqlash uchun 2 % li paraformaldigid va 2,5 % li glutaraldegid bilan ishlov beriladi so’ng mikroskopda ko’riladi. Buning uchun hujayralarga virus yuqtirilgandan 3 kun o’tib mikroskopda ko’riladi.
SARS-CoV-2 (CVID 19) virusi genomi 26-32 kb, 6-11 ta ORF uchastkalari va bu ORF uchastkalar 9680 ta aminokislotalarni kodlaydi. Birinchi ORF uchastkasi 16 ta virus strukturasida ishtirok etmaydigan oqsillarni kodlaydi.
Sars-cov-2 (covid-19) вирусининг оқсиллари ва ҳаёт шакли.
SARS-CoV-2 virusi 4 ta struktura oqsillariga ega:
Spike yuza oqsili glikoprotein (S)-ikki sub birlikdan iborat bo’lib hujayraga bo’g’lanish vazzifasini bajaradi. RBD uchastkasi ham aynan mana shu S oqsilida joylashgan;
Membra (M) – virus morfologiyasida ishtirok etadi;
Nukleokapsid (N);
Envelop (E) - virus morfologiyasida ishtirok etadi;
Одамларда вируслар келтириб чиқарадиган инфекцион касалликлар.
РНК- сақловчи вируслар ва уларнинг одам патологиясидаги кўрсаткичлари. коронавируслар.
Папововируслар, аденовируслар ва поксвирусларнинг одам патологиясидаги кўрсаткичлари.
Парамиксовирус ва поксвирусларни одам патологиясидаги кўрсаткичлари
Папововируслар ва аденовируслар одам патологиясидаги кўрсаткичлари.
Ҳайвон ва ўсимликларда вирусли касалликлар.
Hayvonlarning V. k.iga kirov (oqsim), oʻlat, ornitoz, psittakoz, parrandalar grippi, Nyukasl kasalligi, Ruft vodiysi isitmasi, qoʻylarning kataral isitmasi va b. kiradi. Ular epizootiyalar shaklida kechib, katta iqtisodiy zarar yetkazadi.
Oʻsimliklarda V. k. gʻoyat xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Koʻpgina k,, x. ekinlari (ayniqsa, vegetativ yoʻl bilan koʻpayadiganlari) kasallanadi. Virozlar boshoqli oʻsimliklar, kartoshka, mevali, sabzavot, rezavor mevali va b. oʻsimliklarga eng koʻp zarar keltiradi. Koʻpincha, oʻsimlik hosilining kamayishiga va sifatining pasayishiga sabab boʻladi. Mas., bugʻdoy, arpa va b. oʻsimliklarga gʻumbaklanish virusi erta yuqqanda boshoqlar puch boʻladi; virusli mozaika bilan kasallangan kuzgi bugʻdoy umuman hosil bermaydi. Koʻpchilik V. k. qishloq xoʻjaligida yaqindan beri (20-asr) salbiy ahamiyatga ega boʻlib kelmoqda. V. k. oʻsimlik organizmida chuqur oʻzgarishlarga sabab boʻladi. Eng harakterli oʻzgarishlar assimilyatsiya apparatida yuz beradi. Assimilyatsiya mahsulotlari ildiz, ildizmeva, tuganak (koʻp yillik oʻsimlik turlarida qishlovchi organ boʻlib, odatda, ularda oziq moddalar saqlanadi) va oʻsimlikning boshqa kismlariga yetib bormaydi. Umuman, oʻsimliklar qator anatomik va morfologik oʻzgarishlarga uchraydi. Natijada oʻsimlik rivojlanishi susayadi va umumiy holati yomonlashib, "nasl aynish alomatlari" kuzatiladi. Assimilyatsiya mahsulotlarining barglardan oqishi ushlanib qolishi tufayli bargda kraxmal koʻpayib ketadi. Kasallikning oʻzgarish harakteriga koʻra V. k. ikki guruh: mozaikalar va sariqlarga boʻlinadi. Mozaikalarning asosiy belgisi — barg rangining olachipor boʻlishi (mas., tamaki, kartoshka, pomidor, lavlagi va b. mozaikasi); bunga xlorofilli apparatdagi oʻzgarishlar sabab boʻladi. Sariq kasali uchun umumiy xloroz (bargning rangsizlanishi), oʻsishning buzilishi, koʻpincha pakanalik harakterli; barglarning buralishi, burishishi, ularda uglevodlarning haddan tashqari toʻplanishi natijasida barglar dagʻal va moʻrt boʻlib qoladi (boshoqlilardagi gʻumbaklanish, gʻuza, kartoshka barglari buralishi va b.da).
Do'stlaringiz bilan baham: |
