Viii bob. Integral hisob

III.

.
Yakuniy natijaga erishish uchun J integralni hisoblash qoldi. Bu III tur eng sodda ratsional kasrdan olingan integral bo‘lib, uni yuqorida ko‘rsatilgan usulda hisoblaymiz:



.
Bu natijani izlanayotgan I integral uchun hosil qilingan oldingi tenglikka qo‘yib, ushbu oxirgi natijani olamiz:

.
Kelgusida bir qator funksiyalarni integrallash ratsional kasrlarni integrallash masalasiga olib kelishini ko‘ramiz.


XULOSA
Har qanday aniqmas integral elementar funksiyalar orqali ifodalanishi shart emas ekanligi oldin ta’kidlab o‘tilgan edi. Shu sababli elementar funksiyalarda ifodalanadigan integrallar sinfini topish masalasi paydo bo‘ladi. Bu masalaning xususiy bir javobi sifatida ratsional funksiyalardan olingan integrallarni ko‘rsatish mumkin. Bunda dastlab I-IV turdagi eng sodda ratsional funksiyalarni integrallash usuli ko‘rsatiladi. So‘ngra, ixtiyoriy ratsional funksiyani ularning algebraik yig‘indisi kabi yozish mumkinligidan foydalanib, umumiy holda ratsional funksiyadan olingan integrallarni hisoblash amalga oshiriladi. Bu integrallar logarifmik, arctg(ax+b) ko‘rinishdagi teskari trigonometrik funksiyalar hamda ratsional kasrlar, ya’ni elementar funksiyalar orqali ifodalanadi.
Tayanch iboralar

* Ko‘phad * Ratsional kasr (funksiya) * Noto‘g‘ri ratsional kasr * To‘g‘ri ratsional kasr * I tur eng sodda ratsional kasr * II tur eng sodda ratsional kasr * III tur eng sodda ratsional kasr * IV tur eng sodda ratsional kasr * Mavhum birlik * Kompleks son * Qo‘shma kompleks sonlar * Ratsional kasr yoyilmasi * Noma’lum koeffitsiyentlar usuli

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Qanday ko‘rinishdagi funksiyalar ko‘phadlar deb ataladi?
   
2. 
   Ko‘phad darajasi qanday aniqlanadi?
   
3. 
   Ratsional kasr deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Qachon ratsional kasr noto‘g‘ri kasr deyiladi?
   
5. 
   Qaysi shartda ratsional kasr to‘g‘ri kasr bo‘ladi?
   
6. 
   Noto‘g‘ri ratsional kasrni qanday ko‘rinishda yozish mumkin?
   
7. 
   I tur eng sodda ratsional kasr qanday ko‘rinishda bo‘ladi?
   
8. 
   II tur eng sodda ratsional kasr qanday aniqlanadi?
   
9. 
   III tur eng sodda ratsional kasr qanday ko‘rinishda bo‘ladi?
   
10. 
    IV tur eng sodda ratsional kasr deb nimaga aytiladi?
    
11. 
    I tur eng sodda ratsional kasrning integrali qanday funksiyadan iborat?
    
12. 
    II tur eng sodda ratsional kasrning integrali qanday ifodalanadi?
    
13. 
    III tur eng sodda ratsional kasrning integrali qanday hisoblanadi?
    
1. 
   IV tur eng sodda ratsional kasr qanday integrallamadi?
   
2. 
   Eng sodda ratsional kasrlarning integrallari qanday funksiyalar orqali
   

ifodalanadi?

17. 
    Har qanday ratsional kasrni qanday ko‘rinishda yozish mumkin?
    
18. 
    Ratsional kasrning eng sodda ratsional kasrlar orqali yoyilmasining
    

ko‘rinishi nimaga asosan aniqlanadi?

19. 
    Ratsional kasrning eng sodda ratsional kasrlar orqali yoyilmasidagi
    

koeffitsiyentlar qanday topiladi?

20. 
    Noma’lum koeffitsiyentlar usulining mohiyati nimadan iborat?
    
21. 
    Ratsional kasrning integralini hisoblash qanday bosqichlardan iborat?
    

Testlardan namunalar

1. 
   Quyidagi funksiyalardan qaysi biri ko‘phadni ifodalaydi?
   

A) ; B) ; C) ; D) ; E) .

2. 
   P(x)=(x²+2x–10)²(3x+5) ko‘phadning darajasini aniqlang.
   

A) 1 ; B) 2 ; C) 3 ; D) 4 ; E) 5 .

3. 
   Agar P_n(x) va Q_m(x) ko‘phadlar bo‘lsa, unda quyidagi funksiyalardan qaysi biri ratsional kasr deyiladi?
   

A) P_n(x)+Q_m(x) ; B) P_n(x)–Q_m(x) ; C) P_n(x)/Q_m(x) ;
D) P_n(x)∙Q_m(x) ; E) P_n[Q_m(x)] .

4. 
   Qaysi shartda R(x)=P_n(x)/Q_m(x) to‘g‘ri ratsional kasr deyiladi?
   

A) ; B) ; C) m>n; D) m; E) .

5. 
   Qaysi shartda R(x)=P_n(x)/Q_m(x) noto‘g‘ri ratsional kasr deyiladi?
   

A) ; B) ; C) m>n; D) ;
E) to‘g‘ri javob keltirilmagan .

6. 
   Quyidagilardan qaysi biri to‘g‘ri ratsional kasr bo‘ladi?
   

A) ; B) ; C) ;
D) ; E) .

7. 
   I tur eng sodda ratsional kasrni ko‘rsating.
   

A) ; B) ; C) ; D) ; E) .

8. 
   II tur eng sodda ratsional kasrni ko‘rsating.
   

A) ; B) ; C) ;
D) ; E) .
Mustaqil ish topshiriqlari

1. 
   Quyidagi ratsional kasrlarni eng sodda ratsional kasrlarga yoyilmasini toping:
   

a) ; b) ; c) .

2. 
   Quyidagi ratsional kasrli integrallarni hisoblang:
   

a) ; b) ;
c) ; d) .