Vi боб. Бошқа тур полимерланиш реакциялари учбоғли мономерлар, карбонил гуруҳли бирикмалар ва изоцианатларни полимерлаш

Метатезис (алмашиниш) механизми бўйича содир
бўлувчи полимерланиш реакциялари
Олефин бирикмаларнинг метатезис реакцияларини полимерлар синтези учун ишлатиш мумкин. Олефинлар метатезиси – алмашиниш реакцияси бўлиб, унда реакцияга киришаётган молекулаларнинг алкен гуруҳлари янги молекулалар ҳосил бўлишига олиб келувчи парчаланиш ва олефинлар қўшбоғининг қайта қурилиши йўли билан ўрин алмашади. Масалан, юқори ҳарорат ва босимда пропиленни алюминий оксидидаги Мо(СО)₆ тутувчи махсус гетероген каталитик системаларда этилен ва бутен – 2 аралашмасига айлантириш мумкин:

Реакция маҳсулоти 1 : 2 : 1 моль нисбатдаги этилен : пропилен : бутилен аралашмасидан иборат. Мувозанатдаги бу аралашма таркиби тенг эҳтимолли алмашиниш ёки гуруҳлар қайта тақсимланиш ҳақидаги статистик талабга қуйидаги схема бўйича мос келади:
л
Олефинлар метатезис реакциялари, асосан, вольфрам, молибден ва рений каби оралиқ металлар бирикмалари билан катализланади. Каталитик системалар қўшимча равишда металлорганик сокатализаторлар ва кислородли органик бирикмалар қўшиб фаоллантирилиши мумкин. Типик каталитик системани WCI₆, C₂H₅AICI₂ ва С₂Н₅ОН комбинация асосида ташкил этиш мумкин.
Олефинлар метатезиси металл – карбен заррачалар (I) ва тўрт аъзоли металлоциклик ўтиш ҳолати (II) орқали содир бўлувчи координирланган олефин тутувчи комплекснинг қайта гуруҳланишини ўз ичига олади деб тахмин қилинади:

Циклоолефинлар, полиалкелиномерлар деб аталувчи полимерлар ҳосил қилувчи каталитик метатезис реакцияси бўйича полимерланиши мумкин. Масалан, циклогептен полипентенамер деб аталувчи, эластик полимер ҳосил қилиб полимерланиш қобилиятига эга:

Бу ерда мономернинг қўшбоғи полимерланиш реакциясида иштирок этмайди, деб тахмин қилиш мумкин. Илгари, ҳақиқатан ҳам, полимерланиш С = C қўшбоғга қўшни бўлган С – С боғ бўйича ҳалқанинг очилиши ва “думга бош” бирикиш билан амалга ошади деб тахмин қилинган. Ҳозирда қўшбоғ узилиб, кейин алкилен гуруҳлар кўчади ва қўшбоғнинг қайта тикланиши тасдиқланган. Охирги маҳсулот, дастлабки мономердаги барча қўшбоғларга эга, чизиқли ва циклик макромолекулаларнинг мувозанатли аралашмасидан иборат бўлади.