Veterinariya virusologiyasi

1-jadval. Hayvonlarning ayrim virus kasalliklariga diagnoz qo‘yish uchun patologik material olish

Kasallik

Burun suyuqligi

Vesikula, pustula va afta tarkibidan

So‘lak

Qon

Fekaliy

Jarohatlangan teridan

Jarohatlangan konyuktivadan

Miya

O’pka

Jigar

Limfa tugunlari

Orqa miya suyuqligi

Taloqdan

Buyrakdan

Ichakning shilliq pardasi

O’smaning bir bo’lagidan

Bronx traxeyaning bir bo’lagidan

Quturish

+

Oqsil

+

+

Vezikulyar stomatit

+

+

+

Aueski kasalligi

+

+

+

+

+

+

Rotavirus infeksiyasi

+

+

Parvovirus infeksiyasi

+

+

Yirik shoxli hayvonlarning yuqumli rinotraxeiti

+

+

+

+

Y.Sh.h. virusli diareyasi

+

+

+

+

+

+

+

+

Y.Sh.h. paragripp kasalligi

+

+

+

+

+

Y.Sh.h.adenovirus infeksiyasi

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Otlarning rinopnevmoniyasi

+

+

+

+

Cho‘chqalarning o‘lati

+.

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Davomi

Kasallik

Burun suyuqligi

Vesikula, pustula va afta tarkibidan

So‘lak

Qon

Fekaliy

Jarohatlangan teridan

Jarohatlangan konyuktivadan

Miya

O’pka

Jigar

Limfa tugunlari

Orqa miya suyuqligi

Taloqdan

Buyrakdan

Ichakning shilliq pardasi

O’smaning bir bo’lagidan

Bronx traxeyaning bir bo’lagidan

Cho‘chqalarning afrika o‘lati

+

+

+

+

+

+

Teshen kasalligi

+

+

+

+

Cho‘chqalarning yuqumli gastroenteriti

+

+

Cho‘chqalarning grippi

+

+

+

+

Cho‘chqalarning vezikulyar kasalligi

+

+

Cho‘chqalarning vezikulyar ekzantemasi

+

+

Qo‘y va echkilarning kontogiozli ektimasi

+

+

+

Qo‘yning chechagi

+

+

O‘rdakning grippi

+

+

+

+

+

Tovuqlarning yuqumli laringotraxeiti

+

+

+

+

Tovuqlarning yuqumli bronxiti

+

+

O‘rdaklarning virusli gepatiti

+

+

+

Parrandalarning leykozi

+

+

+

+

+

+

Marek kasalligi

+

+

+

+

+

+

N’yukasl kasalligi

+

+

+

+

+

+

+

Parrandalarning chechagi

+

+

+

Yuvindi burunning shilliq pardasidan, ko'zdan, halqumning to'ridan, to'g'ri ichakdan parrandalarning kloakasidan steril paxta tampon yordamida yuvib olinib, ularni maxsus suyuqlik qo'shilgan penitsillin flakonchalariga botiriladi. Maxsus suyuqlik o'rnida ko'pincha, Xenks eritmasi yoki hujayralarni o'stirishda ishlatiladigan laktal'bumin gidrolizati, Igla eritmalari penitsillin va streptomitsindan 500, nistatindan 20 birlik 1 ml muhit tarkibiga qo'shilgan holda ishlatiladi.
Oqsilli stabilizatorlardan 0,5%-jelatina eritmasi yoki 0,5-1% buqaning qon zardobi qo'shilgan al'bumin eritmasi ishlatiladi. Ayrim viruslar tezda aktivligini yo'qotmasligi uchun (masalan paragripp virusi) stabilizatorlar qo'shiladi.
Burun, halqumdan material olishda Tomas va Stok tomonidan tayyorlanib moslashtirilgan asbobdan foydalanish mumkin. U diametri 9 mm va uzunligi 30 sm bo'lgan naydan iborat bo'lib ichiga zanglamaydigan sterjen, uchida neylon cho‘tkasi bor bo'lgan ichki ingichka naydan iborat.
Asbob burun bo'shlig'ining yo'li (xonaga) yoki xalqumga burun yo'li orqali yuborilgach cho'tka harakatga keltiriladi, asbobni organ ichidan chiqarib olishda nayni ichiga tortib olinadi. So'ngra cho'tkadagi shilliq va hujayralar 2 ml suyuqlik bilan yaxshilab yuvib olinadi.
Og'iz bo'shlig'i yoki so'lak bezlarida jarohatlanish belgilari bo‘lsa so'lakni tekshirsa bo'ladi. Og'iz bo'shlig'idan oqib tushayotgan so'lakni tog'ridan-tog'ri probirkaga to'plab olish mumkin.
Agarda so'lak kam ajralayotgan bo'lsa, unda paxtadan tayyorlangan tamponga shimdirilib olib, so‘ngra fiziologik eritma quyilgan probirkaga botiriladi va rezina tiqin bilan yopiladi. So'lak ajralishini tezlashtirish uchun hayvonlarning 1kg og'irligiga 0,02-0,05 g hisobida pilokarpin yuborish ham mumkin.
Siydik katetr yordamida olinib, steril idishga yig'iladi. Fekaliy shpatel yoki cho'p yordamida to'g'ri ichakdan olinib, steril penitsillin flakonchalariga joylashtiriladi. Vezikulyar suyuqlikni shpris yoki paster pipetkasi yordamida steril probirkaga to‘planadi.
Terining yuzasidagi afta devorlari, po‘sloq pinset yordamida olinadi. Orqa miya suyuqligi punksiya qilish orqali olinib,veterinariya amaliyotida kamdan-kam tekshiriladi.
Hayvon o'lgandan so'ng iloji boricha tezda organlarning bir bo'lagi olinadi, chunki ko'pgina virus infeksiyasida o'limdan so'ng favqulodda avtosterilizatsiya bo'lishi tufayli virusni umuman uchratmaslik yoki uni miqdori juda kamayib ketishi natijasida oddiy tekshirish usullari bilan virusni ajratib olish mumkin bo'lmay qoladi.
Materialni tezlik bilan olishga ikkinchi sabab shuki,murdaning bakteriyalar bilan ifloslanishi tez bo'lib, steril ravishda tekshirish uchun material olish mumkin bo'lmay qoladi.Tajriba sharoitida kasal hayvondan kasallikni agonal davrida o'ldirib yuqumli material olinadi.
Tekshiriladigan namuna bakteriyalar bilan kam lfloslangan bo'lgandagina antibiotiklarni ishlatish natija beradi. Ammo hayvon o'lgandan so'ng to'qimalardagi bir muncha o'zgarishlarni antibiotiklarni ishlatish tufayli bakteriyalarni o'sishidan to'xtatish mumkin bo'lib, zararlangan to'qimadagi zaharli substansiya, metabolitik mahsulotlarni neytrallash mumkin emas. Biroq bunday material bilan hayvonlarda, tovuq homilasida va o'stirilgan hujayralarda tajriba o'tkazish aslo mumkin emas.
Yuqorida aytilgan sabablarga ko'ra tekshirish uchun olingan material iloji boricha steril sharoitda olinishi zarur. Asosan ovqat hazm qilsh traktida namuna olayotgan paytda namunaning oziqa qoldiqlari bilan ifloslanishiga yo'l qo'ymaslik kerak,chunki oziqa tarkibida patogen bo'lmagan viruslar mavjud bo'lib, o'sayotgan hujayraning strukturasini buzilishiga sababchi bo'ladi va diagnostik tekshirish ishlarini qiyinlashtiradi.
Patologik material sifatida organlardan bir bo'lak (kattaligi bir necha kub santimetr keladigan va massasi 10-20g) namuna olinib,ularda:
a)normadan kozga sezilarli farqi bo'ladi (shakli, kattaligi, rangi, konsistensiyasi va avvalgiga o‘xshmaydigan o'smalar);
b)kasallikni klinik belgisiga asosan o'lim oldidan jarohatlanib, virusni saqlashi mumkin;
c)ko'pchilik hollarda virusni jigar, taloq, o'pka, bosh miya, limfa tugunlari va buyrakda saqlaydi.