Veterinariya diagnostikasi va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti epizootologiya, mikrobiologiya va virusologiya kafedrasi veterinariya fanlari nomzodi, dotsent

Toksinli funksiyali patogenlik omillar. Invazivlik va antifagositar funksiyali patogenlik omillar infeksiya rivojlanishining ilk bosqichlarida rol o’ynaydi. Toksinli funksiyali patogenlik omillarni omillarni ishlab chiqarish va ularni hujayra hamda to’qimalarga ta’siri infeksion jarayonning paydo bo’lishida uni ishga solishga yo’l ochib beradi.
Shuni ta’kidlash muhimki, ko’pchilik patogen bakteriyalar auniqsa gemolitik faollari bir qancha ekzotoksinlarni sintezlaydi. Shu o’rinda bitta mikrob turning har xil tiplari turli zaharli moddalar ishlab chiqarishi mumkin va toksinlarning zararlash ta’siri mexanizmi bir xil bo’lavermsydi. O’zining ta’siri bilan farqlanadigan bir tur mikrobning ekzotoksinlarini grekcha alfavitning kichik harflari bilan belgilash qabul qilingan –α (alfa), β- (beta), γ- (gamma), µ- (myu) va h.k., antigenlik xususiyati bilan farq qiladigan gomologik toksinlar lotin alifbosining bosh harflari bilan ifodalanadi – A, B, C, D va h.k. bu mikrobning tipini ifodalaydi. Ekzotoksinlar zararlash ta’sirining namoyon bo’lishi bo’yicha – gemolizn, leykosidin, neyrotoksin, enterotoksin va gistotoksinlarga bo’linadi.
Gemolizinlar – hayvonlar eritrositi membranasini lizisga uchratadigan zaharli modda. Ko’pincha grammusbat bakteriyalar ishlab chiqaradi.
Leykosidin – bakteriya ekzotoksini, poli- va mononuclear leykositlarni o’tkazuvchanligiini o’zgartirish yo’li bilan tanlab lizisga uchratadi.
Neyrotoksin – bakteriyalarning termolabil zaharli moddasi, asab to’qimalarini tanlab shikastlaydi.
Enterotoksin – ko’proq kichik molekulali, oshqozon-ichak tizimini proteolitik fermentlari ta’siriga chidamli, hayvonlarda diareyani chaqiradigan oqsillar.
Gistotoksinlar - bakteriyalarning zaharli oqsiltabiatli ekzomahsulotlari, sitotoksinli ta’siri yaqqol namoyon bo’ladi. Ularga letal toksin, dermonekrotik toksin, gistotoksinlar kiradi.
Toksinlar( qotma, botulizm, difteriya zaharlari) bir oy davomida 38-39^oC haroratda 0,3-0,4% formalin tasir etirilganda zaharlilik hususiyatini yo’qotadi, lekin immunogenlik xususiyati saqlanib qoladi. Shu usullar bilan anatoksinlar tayyorlanib, vaksina preparatlari sifatida ba’zi toksikoinfeksiyalarga qarshi (qotma, botulizm, difteriya) hosil qilish maqsadida ishlatiladi.