Veterinariya diagnostikasi va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti epizootologiya, mikrobiologiya va virusologiya kafedrasi veterinariya fanlari nomzodi, dotsent

Antifagositar funksiyali patogenlik omillar. Infeksion jarayon rivojlanishining muhim shartlaridan biri ma’lum vaqt davomida organizmda mikrobni persistensiyasi hisoblanadi. U mikrobning organism himoya kuchlariga- xususan ragositozga qarshi tura olish qobiliyatidir. Fagositar to’siqni yengib o’tish qobiliyati bo’lmasa mikroblar tugallangan fagositozga uchraydi va o’ladi.
Evolyusya jarayonida patogen mikroblar o’zlarini fagositosdan himoya qilishlari uchun maxsus moslamaga ega bo’lishgan. Mikroblarning antifagositar xususiyatlari fagositoz jarayonlarini har xil bosqichlarida to’xtatib qo’yadigan moddalar paydo qilishi bilan bog’liq. Ularning bittasi xemotaksis reaksiyasini so’ndiradi, boshqalari mikrob hujayrasining fagositlarga yopishishi va yutishiga to’sqinlik qiladi, uchinchisi hujayra ichidagi yutilgan mikrobni hazmlanishiga qarshi ta’sir qiladi va nihoyat bu moddalarning ba’zilari (leykosidinlar) fagositlarni lizisga uchratadi. Moslamalarning katta qismi fagositlar mikrob hujayralarini tanimasligi va yutmasligini ta’minlashga qaratilgan.
Agressinlar – fagositoz va bakteriolizni susautiradigan modda. Agressinni yo’qolishi bakteriyalarni S- shakldan R-shaklga o’tishiga olib keladi. Agressinlar sof holda immunogen faollikka ega bo’ladi. Tirik patogen mikroblarga agressin qo’shganda ularning virulentligi ortadi. Ular maxsusulik xususiyatiga ega.
Metobolizm mahsulotlari bilan amalga oshadigan invaziv funksiyadan farqli ravishda antifagositar funksiyalarni mikrob hujayrasining sirtqi morfologik strukturalari bajaradi. Ular orasida kapsula va kapsulaga o’xshash qoplamalar muhim o’ringa ega. Patogen bakteriyalardan pnevmokokklar, kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisi, o’lat, tulyaremiya, anaerob infeksiya qo’zg’atuvchisi kapsula hosil qiladi.
Kapsula hosil qilish mikroblarning agressiv bo’lishiga olib keladi. Kapsula himoya vazifasini bajarib, makroorganizmda mikrobning fagositozga rezistentligini oshiradi, tez ko’payadi, virulentligi ortib, agressiv bo’ladi va kasallik qo’zg’aydi.
Kapsula hosil qilish va virulentlik o’rtasidagi korrelyasiya mavjudligi kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisida yaxshi kuzatiladi.
Antifagositar effektda kapsulani ahamiyati katta. Sirt hujayra strukturalarini grammusbat bakteriyalarda – peptidoglikan va grammanfiylarida lipopolisaxaridni ekranlashtiradi, ular bilan komplement tizimi o’zaro ta’sirlashadi va tanib olish bosqichida muhim rol o’ynaydi. Bakteriya hujayrasi komplementning mos strukturalari bilan birikkandan keyingina uni fagosit begona deb biladi. Kapsulada gidrofillikning yuqori darajadaligi fagositlar mikrob hujayrasini yutishiga to’sqinlik qiladi. Kapsulasiz mikroorganizmlar gidrofobligi bilan farq qilib, xo’jayin hujayralar tomonidan faol fagositlanadi.
Shilimshiqning antifagositar ta’siri glikolipoproteid, xususan uning polisaxaridli komponentlari bilan bog’liq va makrofaglarga qarshi yo’naltirilgan. Mikrob hujayrasidan shilimshiq yaxshi ajralgani uchun makrofag bilan o’zaro ta’sirni ta’minlamaydi. Bunda glikolipoproteidni policaxaridli qismi molekulasi makrofag yuzasi bilan bog’lanmaydi. Polimerni lipidli qismi esa neytrofillarning funksiyasini susaytiradi psevdomonadali infeksiyada paydo bo’ladigan neytropeniya (neytrofillar miqdorining kamayishi) rivojlanishiga olib keladi.
Fagositozdan himoya qilish vazifasini bajaruvchi patogenlik omillar rolini mikrob hujayrasining boshqa sirtda joylashgan komponentlari – qobiqli antigenlar bajaradi.