Verstkaerbook indd

узунлиги, 
км
Шаҳар (туман) йирик корхоналаридан ҚМЧларни чиқариш ҳолати
Корхона номи 
ҚМЧ йиғиб олиш ташкил 
этилганми (ҳа/йўқ)
ҚМЧ йиғиб олиш маршрути 
узунлиги, км
8. ШАҲАРДА (ТУМАНДА) ЧИҚИНДИЛАР ПАЙДО 
БЎЛИШИ ВА ЧИҚИНДИЛАРНИ БОШҚАРИШ БИЛАН 
БОҒЛИҚ АҲВОЛНИ ЎРГАНИШ.

---

17
8.2. Кўриб чиқилаётган ҳудуддаги ҚМЧнинг морфологик таркибини 
таҳлил қилиш 
Мазкур таҳлил чиқиндиларни қанчалик утилизация қилиш мумкинлигини аниқлаш 
мақсадида амалга оширилади. Бунинг учун турли маҳаллалардан ва турли вақтда 
келаётган ҚМЧ ўрганилади. Улар чиқиндиларнинг турига қараб бўлиб чиқилади. 
ҚМЧнинг таркиби одатда қуйидаги асосий гуруҳларга ажратилади:
• қоғоз, 
• овқат чиқиндилари, 
• ёғоч, 
• метал, 
• текстиль ва тери, 
• резина, 
• шиша, 
• тош, кўмир ва кул, 
• уй ва ҳовли ахлат уюми, дарахт барглари,
• бошқа компонентлар (катталиги 15 мм дан кичик бўлмаган нарсалар).
Шуни эсда тутиш керакки, ҚМЧнинг морфологик таркиби доим бир хил бўлмайди, 
у мавсумий тарзда ўзгариб туради. Масалан, ёз ва кузда ҚМЧ таркибида озиқ-овқат, 
мева-сабзавот чиқиндилари кўпаяди.
Шаҳарлардаги ҚМЧни морфологик таркибининг ўртача кўриниши, 
вазн бўйича % да 
(Т.И. Искандарова, Р.А.Отажонова, Г.И.Малихина маълумотларига кўра).
№
Фракциялар
Йил мавсуми
Йил бўйича 
ўртача
Қиш
Баҳор
ёз
Куз
1
Қоғоз 
20,5
18,3
18,8
18,1
18,9
2
Овқат чиқиндилари
35,3
36,8
39,2
42,2
38,4
3
ёғоч 
4,7
4,2
3,0
7,8
4,9
4
Метал
5,0
3,9
2,2
2,3
3,4
5
Текстиль
3,7
3,3
3,9
4,3
3,9
6
Тери, резина
2,0
0,7
0,4
0,4
0,8
7
Шиша
4,7
4,5
0,3
1,9
3,7
8
Тош
6,4
10,5
16,8
8,0
8,9
9
Бошқа қисмлар, шу 
жумладан полиэтилен 
ва пластмассалар
17,7
17,8
15,4
15,0
17,1
8. ШАҲАРДА (ТУМАНДА) ЧИҚИНДИЛАР ПАЙДО БЎЛИШИ ВА ЧИҚИНДИЛАРНИ БОШҚАРИШ БИЛАН БОғЛИҚ АҲВОЛНИ ЎРГАНИШ

---

18
Давлат ва хусусий сектор шерикчилиги асосида қаттиқ маиший чиқиндиларни бошқариш лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ҚЎЛЛАНМА
Чиқинди полигонига келиб тушаётган чиқиндиларнинг морфологик таркибини 
аниқлаш учун қуйидаги усул тавсия этилади:
• ҚМЧ юкланган транспорт воситалари полигонга кираётганда уларнинг вазнини 
ўлчаш;
• Полигондан бўш ҳолда чиқиб кетаётган транспорт воситалари вазнини ўлчаш;
• Иккита вазн ўртасидаги фарқ – полигонга киритилган ҚМЧнинг вазнидир;
• Чиқиндилар сортланади, яъни уларнинг орасидан қоғоз, шиша идишлари, 
пластика ва метал ажратиб олинади; 
• Компонентлар яна бир карра ўлчанади ва уларнинг солиштирма вазни аниқланади;
• Юқоридаги амаллар бир неча маротаба такрорланади ва шу тариқа қайта 
ишланиши мумкин бўлган компонентларнинг тахминий ҳажми аниқланади (фоиз 
ҳисобида).