Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

 
ЁШЛАРГА ДОИР ДАВЛАТ СИЁСАТИНИНГ XУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ВА ЁШЛАР 
XУҚУҚИЙ МАДАНИЯТИ 
 
Р. Э.Турдибоева
 
ТошДАУ қошидаги Қибрай академик лицейи
 
Мустақиллигимизнинг илк кунларидан бошлаб ёшлар масаласи давлат сиёсати даражасига 
кўтарилди. 1991 йил “Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари 
тўғрисида”ги Қонуннинг қабул қилиниши фикримизнинг яққол далилидир. Мамлакатимизда 
ёшларнинг xуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган xуқуқий асослар яратилди. 
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикаси “Таълим 
тўғрисида”ги қонуни, Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури, “Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид 
давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”ги Қонуни, “Бола xуқуқлари кафолатлари тўғрисида”ги 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Қонуни, “Вояга 
етмаганлар 
ўртасида 
назоратсизлик 
ва 
xуқуқбузарликларнинг профилактикаси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни, “Васийлик 
ва xомийлик тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни. Шунингдек, қатор кодексларда ёшлар 
xуқуқ ва манфаатлари алоxида эътиборга олинган: Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик 
тўғрисидаги кодекси, Жиноят кодекси, Меҳнат кодекси, Уй-жой кодекси, Оила кодекси ва бошқалар. 
Ёшлар xуқуқ манфаатларини ҳимоялашда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2014 йил 6 
февралдаги “Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишга қаратилган 
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги 2124-сонли ҳамда 19 февралдаги “Соғлом бола йили давлат 
дастури тўғрисида” ги 2133-сонли қарорлари муҳим аҳамиятга эга бўлди. 
Шунингдек, ёшларнинг xуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ва тегишли вазирликларнинг қатор қўшма қарорлари ва 
Низомлари ишлаб чиқилган. Буларга, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 17.01.2011 
йилдаги “Вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссиялар фаолиятини такомиллаштиришга доир 
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 13-сонли қарори, 12.04.1999 йилда 171-сон қарори билан 
тасдиқланган “Васийлик ва xомийлик тўғрисида”ги низоми, 26.05.2008 йил “Васийлик ва xомийлик 
органига ота-она қаровисиз қолган болалар тўғрисидаги маълумотларни тақдим этиш тартиби 
xақида”ги Низомни тасдиқлаш тўғрисида”ги 110-сонли қарори, 29.11.2007 йил “Ўрта махсус, касб-
xунар таълими муассасаларида ўқиётган ҳамда тўлиқ давлат таъминотида бўлган етим ва ота-
онасининг қаровисиз қолган болаларни моддий таъминлаш нормаларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 
247-қарори, 02.08.2010 йил “Етим болалар ва ота-она қарамоғидан маxрум бўлган болаларни турар 
жойлар билан таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 164-сонли қарори, тегишли 
вазирликларнинг 21.10.2002 йил қўшма қарори билан тасдиқланган “Тўлиқ давлат таъминотидаги 
етим болаларни ва ота-она қаровисиз қолган болаларни пул нафақалари ҳамда кийим-бош, пойабзал 
ва анжомлар сотиб олиш учун нафақалар, шунингдек транспортда юриш карточкалари билан 
таъминлаш тартиби тўғриси”даги низоми каби кўплаб меъёрий xужжатларни киритишимиз мумкин.
Бундан ташқари ёшларнинг таълим олиш xуқуқини таъминлаш ҳамда xуқуқий маданияти ва 
xуқуқий онгини юксалтириш мақсадида мамлакатимизда иккита тарихий дастур қабул қилинган. 
Булар Жамиятда xуқуқий маданиятни юксалтириш миллий дастури ва Кадрлар тайёрлаш Миллий 
Дастури ҳисобланади. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Xуқуқий тарбияни 
яхшилаш, аҳолининг xуқуқий маданияти даражасини юксалтириш, xуқуқшунос кадрларни тайёрлаш 
тизимини такомиллаштириш, жамоатчилик фикрини ўрганиш ишини яхшилаш xақида”ги 1997 йил 4 
январ Фармони, 2010 йилдаги “Мамлакатимизда демократик ислоxотларни янада чуқурлаштириш ва 
фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” аҳолининг айниқса ёшларнинг xуқуқий 
маданиятини юксалтириш масалаларини давлат сиёсати даражасига кўтарди.
9

---

“Xуқуқий маданият” – кенг кўламли, маънодор тушунчадир. Ёшлар xуқуқий маданиятини 
ўрганиш, унинг ўзига хос томонларини аниқлаш жамиятдаги ижтимоий табақаларни алоxида – 
алоxида ўрганиш зарурлиги нуқтаи-назардан қараладиган бўлса бу долзарб масалалардан бирига 
айланган. Ёшларнинг xуқуқий маданияти деганда - уларнинг xуқуқий билимлари, xуқуқий 
саводхонлик даражаси, уларнинг қонунларга бўлган xурмати, xуқуқий нормаларни ижро этиш, ҳаётга 
тадбиқ эта олиш даражаси, xуқуқбузарликларга нисбатан муросасизлик, xуқуқий фаоллик ҳамда 
ташаббускорлик даражаси тушунилади. 
Шундай экан, ёшлар мамлакатимизда содир бўлаётган воқеликларга бефарқ бўлмай, ўзларининг 
xуқуқий фаоллигини намоён этишлари даркор. Бунинг учун, ёшларнинг жамият ривожланиши, 
айниқса республика ёшлари ҳаётига оид сиёсат ва дастурларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишда 
бевосита иштирок этишини таъминлаш; ёшлар xуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилувчи қонун ва 
бошқа меъёрий xужжатларга ўз таклифларини бериш; ёшлар учун яратилган шарт-шароитлар ва 
имкониятлардан тўлиқ фойдаланишларига эришмоқ лозим. Аммо, мамлакатимизда ёшларга шунча 
шароит ва имкониятлар яратилганига қарамасдан айрим ёшларимизнинг ҳамда уларнинг ота-
оналарининг ушбу имкониятлардан тўлиқ фойдаланмаётганлиги, ота-оналарнинг ўз фарзандлари 
тарбиясига бефарқ муносабатда бўлаётгани ачинарли xолдир. 
“Ўзбекистонда ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”ги қонун 1991 йил 20 
ноябрда қабул қилинган бўлиб, унга 1998 йил, 2004 йил ва 2008 йилларда қўшимчалар ва
ўзгартиришлар киритилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 6-февраль 2014 йил чиққан 
“Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишга қаратилган қўшимча 
чора-тадбирлар тўғрисида”ги 2124 – сонли қарорида Дастур илова қилинган бўлиб бу дастур 7 та 
бўлим, 67 та банддан иборат. Унинг биринчи бандида “Ўзбекистонда ёшларга оид давлат 
сиёсатининг асослари тўғрисида”ги қонуннинг янги таxрирдаги лойиҳасини ишлаб чиқиш вазифаси 
қўйилган. Шундан келиб чиқиб ҳамда ташкил этилган илмий амалий конференциядан фойдаланиб, 
“Ўзбекистонда ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”ги қонуннинг янги таxрирдаги 
лойиҳасига таклифлар беришни лозим топдик: 
1. Мазкур қонуннинг умумий қоидалари бўлимида қонунда учрайдиган асосий тушунчаларга 
таъриф берилса мақсадга мувофиқ бўлур эди. Масалан: ёшлар, ёш оила, ёшларга оид давлат сиёсати 
ва xакозо; 
2. Қонунда ёшларга доир давлат сиёсатини юритишда давлат органларининг ваколатлари 
белгилаб қўйилган. Фуқаролик жамиятини қуриш сари кетар эканмиз, мамлакатимизда 
фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг ваколатлари борган сари кенгаймоқда. Қонунда 
фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг ёшларга доир давлат сиёсатини юритишда 
ваколатлари ва вазифалари кўрсатиб ўтилса яхши бўларди; 
3. Қонуннинг 13-модда 8-хат бошисида, озодликдан маxрум этиш ва махсус муассасалардан 
қайтган ёш фуқароларни ижтимоий жиҳатдан тиклаш (кўниктириш) масаласи қўйилган. Қонуннинг 
шу ерида республикамизда фаолият юритаётган мослашув марказлари фаолияти xақида аниқ 
тушунчалар киритилса қонунни мукаммаллашувига олиб келарди; 
4. Ёшларга оид давлат сиёсатининг устувор ёки асосий йўналишлари қонунда алоxида кўрсатиб 
ўтилмаган; 
5. Қонуннинг 13-моддаси “Ёшларнинг ижтимоий хизмати” деб номланган, бу жойда ёшларга 
ижтимоий хизмат кўрсатиш xақида гап кетаётганлигини инобатга оладиган бўлсак, модданинг 
номини бошқача таxрир қилиш мақсадга мувофиқ бўлур эди.