Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Тадқиқот услубиёти ва натижалари 
 “Фан (арабча ﱞنَف- санъат, маxорат; эркин касб; илм, билим; тармоқ) Табиат ва жамиятнинг 
тараққиёт қонуниятларини очиб берувчи ҳамда ўзи эришган натижалар билан атроф муҳитга таъсир 
кўрсатувчи билимлар тизими”[8. 324 б.]. 
“Таълим (арабча
ْعَت
ـ
ٌميِل –ўргатиш, ўқитиш, илм бериш; маълумот) 1 Билим бериш, малака ва 
кўникмалар ҳосил қилиш жараёни, кишини xаётга ва меҳнатга тайёрлашнинг асосий воситаси”[8. 27-
28 б.]. 
“Амалиёт (арабча ٌتاﱠيِلَمَع-амалий масалалар) Амалий иш, амалий жараён, кундалик тажриба”[6. 77 
б.]. 
“Интеграция (лот.integratio –тиклаш, қайтадан бошлаш, тўлдириш) Айрим қисмларнинг, 
элементларнинг боғлиқлик xолатини, уларни қўшиб бирлаштиришни ифодаловчи тушунча” [7. 216 
б.]. 
Маълумки, амалиёт, кенгроқ маънода xаёт кўплаб муаммоларни вужудга келтиради, таълим эса 
ушбу муаммоларни xал этадиган малакали кадрлар тайёрлашни амалга оширади. Ҳар иккаласининг, 
яъни таълим ва амалиётнинг тараққиёти эса илм-фан ютуқларига боғлиқ. Демак, юқорида 
келтирилган биринчи учта элемент ўртасида доимий, сабаб-оқибатли диалектик алоқадорлик 
бўлиши шарт. Таъбир жоиз бўлса, фан, таълим ва амалиёт тушунчалари“эт билан тирноқдай” бир-
биридан ажралмайдиган тушунчалар, уларнинг орасига “хитой девори қуриш” эса тараққиётга 
тўсқинлик қилади. Бу оддий xақиқатни рўёбга чиқариш учун фаннинг барча соҳаларида, хусусан, 
агроиқтисодиёт соҳасига оид фанлар бўйича сохталикка барҳам бериб, xақиқий илмий-
тадқиқотларни кучайтириш лозим. Бу борада агроиқтисодиёт соҳасидаги диссертация тадқиқотлари, 
жумладан, магистрлик диссертациялари ҳам, илмий ишларнинг нафақат асосий турларидан бири, 
балки ягона тури ҳисобланади. 
Маълумки, 2012 йил 24 июлда кадрлар тайёрлаш миллий тизимининг олий ўқув юртидан кейинги 
босқичини янада такомиллаштириш борасида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Олий 
малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар тайёрлаш ва аттестациядан ўтказиш тизимини янада 
такомиллаштириш тўғрисида”ги фармони қабул қилинди.
Фармонда таъкидланишича, “Илмий кадрларни аттестациядан ўтказишнинг амалдаги икки 
босқичли тизими (фан номзоди ва фан доктори) иқтисодий ривожланган демократик мамлакатларда 
қабул қилинган олий малакали илмий кадрлар тайёрлашнинг замонавий, халқаро тан олинган 
талабларига мос келмайди” [3].
Шунингдек, “Номзодлик диссертациясини ҳимоя қилиш ва фан номзоди илмий даражасини 
тасдиқловчи дипломни олиш кўп xолларда фан ва илмий-техникавий ривожлантириш 
манфаатларидан йироқ бирдан-бир мақсад бўлиб қолган ҳамда диссертацияни тайёрлаш ва ҳимоя 
қилишнинг турли босқичларида суйистеъмолчилик xолатларига олиб келмоқда”[3].
Шубxасиз, мазкур фармоннинг қабул қилиниши ва унинг ижроси илмий фаолиятни янги сифат 
босқичига кўтармоқда ҳамда соҳада маълум бир “селекция” амалга оширилмоқда.
Дарxақиқат, Собиқ иттифоқдан мерос, анъанага айланиб қолган тизим асосида ҳимоя қилинган 
номзодлик диссертацияларининг айримлари фақат “ҳимоя” учун қилинган ҳимоялар эди. Чунки 
сўнгги йилларда диссертация мавзуларининг танланишида муайъян муаммо асос қилиниб 
олинмасдан, “мода”га айланган, миллий иқтисодиёт маконида муқим қарор топмаган “жимжимадор” 
атамаларни ишлатиш кўпайиб қолган эди. Шу билан бирга, мансаб пиллапоясидан юқорилаш ёки 
лавозим курсисида узоқроқ ўтириш мақсадида ёки “ҳар эxтимолга қарши” “олим бўлмасанг 
бўлмагин-у, лекин фан номзоди бўлишинг шарт” қабилидаги диссертациялар ҳам ҳимоя қилинди.
Ушбу муаммолар, аниқроғи, бундан кейин уларнинг олдини олиш, жумладан, катта илмий ходим 
изланувчилар институти, мустақил тадқиқотчилар ва магистратура фаолиятини ривожлантириш 
мақсадида айрим фикр-мулоxазаларимизни баён қиламиз:
Биринчидан, афсуски, xозирги вақтда кўпчилик катта илмий ходим изланувчилар, мустақил 
тадқиқотчилар ва магистрантлар, энг ачинарлиси айрим илмий раxбарлар диссертация тадқиқоти 
тўғрисида аниқ тасаввурга эга эмас. Бунинг асосий сабабларидан бири улар томонидан фаннинг 
фалсафий масалаларини, умуман фалсафани (барча фанларнинг умумметодологик асоси