Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Вестибуляр (мувозанат) анализатори 
Ер тортиш кучи, турли хил меҳнат фаолияти ва жисмоний ҳаракатлар 
бажаришда тананинг бўшлиқдаги вазиятини аниқлаш вестибуляр анализатор 
вазифасига киради. Унинг периферик қисми ички қулоқдаги бир — бирига ўзаро 
перпендикуляр ҳолда турган ярим доира каналларда ҳамда даҳлиз қисмининг 
сферик ва эллиптик халтачаларида жойлашган. Уларнинг ичида эндолимфа 
суюқлиги ва халтачаларда махсус тукли ҳужайралар бўлади. Мувозанат 
анализатор рецептор қисмининг қитиқланиши бошни айлантирганда, чап ёки ўнг 
томонга бурганда, югурганда, сакраганда, эгилганда ва шунга ўхшаш турли туман 
ҳаракатлар қилганда кузатилади. Эшитиш нерви таркибида марказий нерв 
тизимига борадиган даҳлиз — чиғаноқ нервининг маркази узунчоқ мияда 
жойлашган бўлиб, у орқа мия, мияча, кўзни ҳаракатга келтирувчи нерв ядролари 
ҳамда барча ички аъзолар фаолиятини бошқарувчи марказлар билан алоқага эга. 
Шу боис мувозанат аппаратнинг қўзғалиши мускуллар тонусининг ўзгаршига, 
қатор вегетатив рефлексларнинг (юрак уриши ва нафас олишнинг тезлашиши ёки 
секинлашиши, қон босимининг, тана ҳароратининг ўзгариши ва бошқалар) келиб 
чиқишига олиб келади. Мувозанатнинг қўзғалувчанлиги юқори бўлганида қайд 
қилинган ўзгаришлар айниқса кучли кечади, бош айланади, қайт қилинади, ранг 
оқаради ва бошқалар. Бундай ҳолат, хусусан, болаларда самолётда учганда, 
пароходларда сузганда ва ҳатто автобусларда юрганда ҳам кузатилади. Ушбу 
ҳолатларлинг олдини олишда доимий суратда махсус ҳаракатлар бажариб, машқ 
қилиш яхши натижа беради. Қайд қилинган салбий ҳолатлар камайиб, бутунлай 
йўқолиб кетиши ҳам мумкин. Масалан, айтиб ўтилган жисмоний машқларни 
бажариб юрган 13—14 ёшли ўғил ва 10—11 ёшли қиз болаларнинг вестибуляр 
аппарати чидамлилиги машқ қилмаган катта одамларники даражасида бўлади. 
Бундай машқлар қаторига бошни ўнг ва чап томонларга айлантириш, сузиш, бокс 
ва спорт гимнастикаси билан шуғулланиш, сувга трамплиндан сакраш, батутида 
сакраш ва бошқаларни киритиш мумкин. Мувозанат анализаторининг иш 
фаолиятини чиниқтириб бориш денгизчилар, учувчилар, космонавтлар 
тайёрлашда муҳим аҳамият касб этади.