Vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Ilmiytadqiqotningnazariyahamiyati: 
1.
Mavzugaoidnazariymasalalarningmuayyanme`zonasosidaumumlashtir
ilganligi. 
2.
Qo`llanilganmetodikalarishonchliligi, 
validligivareprezentativligimezonlaribo`yichatekshirilganligi. 
3.
Muloqotchanlikxususiyatlariningnomoyonbo`lishshart-sharoitlari, 
vaziyatlarivamexanizmlariningizohlanganligi. 
Ilmiytadqiqotningamaliyahamiyati: 
1)
muammoningamaliyotdagiahvolito`g`risidama`lumotlarkeltirilganligi; 

---

9 
2)
metodikalardanfoydalanishyo`lvavositalariningizohlanganligi; 
3)
empirikmateriallarvaamaliytavsiyalarningberilgaligi. 
 
Himoyagataqdimqilinayotganasosiyholatlar: 
1.
Muloqotchanlikxususiyatlaritarbiyalanuvchilarninghissiy, 
irodaviy, 
kognitiv, regulyativsohalarivashaxsliliktuzilmalarigabog`liq.
2.
Shaxslararomunosabatmuhitiqanchalikiliq, 
mo`tadillkholatibarqarorbo`lsa, tarbiyalanuvchilarningbilimlarnio`zlashtirishsifati, 
shaxslararofikralmashishistagi, mustaqilfikrlashxohishishunchalikyuqoribo`ladi.
Tadqiqot natijalarini amaliyoti va tadbiqi.
Tadqiqot natijasida olingan 
ma’lumotlardan ta’lim va tarbiya faoliyatini olib borasigan kasb egalari ( 
tarbiyachi, o’qituvchi va murabbiylar) foydalanishlari mumkin. 
Dissertatsiyaning tuzilishi:
Kirish,uch bob,9 ta paragraf,xulosa va 
tavsiyalar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yhatidan iborat. 

---

10 
Ibob. Shaxsijtimoiylashuvidamuloqotningnazariyvaamaliyasoslari 
1.1
 
Shaxsijtimoiylashuvidamuloqotchanlikmuammolariningmahalliyv
ajahonpsixologlaritomonidano‘rganilganligi 
O‘zbekistonmustaqilliksaridadilqadamtashlabborayotganbirdavrdabarchaich
kimuammolarbilanbirqatordaharxilsabablargako‘ramehribonlikuylaridatarbiyalana
yonganbolalarijtimoiy-
psixologikxususiyatlarinio‘rganishgahamkengyo‘lochildi.Mehribonlikuyitarbiyalan
uvchilarinigshaxsga 
xosxususiyatlari, 
individualpsixolgikxususiyatlari-
temperament,xarakter,qobilyatni,shuningdek,ijtomoiylashuv jarayonlari va unga 
ta’sir 
ko’rsatuvchi 
mezonlarni 
tadqiqqilishdabarchamamlakatlarqatorirespublikamizdahamqatorilmiyizlanishlaroli
bborilganbo‘lib, 
tarbiyalanuvchilarningshaxsvaijtimoiypsixologikxususiyatlario‘rganilgan. 
Bu 
izlanishlar bugungi kunda ham davom etmoqda. 
O‘zbekiston 
Respublikasimustaqildebe’lonqilingandanso‘ng 
barchabolalaruylariningta’lim 
va 
tarbiyatizimiga 
milliy 
mentalitetgaxosxususiyatlarnikiritish,o‘zbektilinio‘rgatish, 
ularma’naviy-
ruhiyhayotimazmundorliginita’minlashgadoirkengqamrovlitadbirlaramalgaoshirild
i. Buning natijasi o’laroq, yangi , zamonaviy, bolalar uylari va bolalar 
shaharchalari barpo etildi. 
1991-1994 
yillardavomidamehribonlikuyidatarbiyalanuvchilarshaxshislatlari, 
aqliy, 
ahloqiyxususiyatlarihaqidagiayrimmasalalarO.Ochilova, 
A.V.Almatinskaya, 
Sh.Yuldoshev, 
V.Darkina, 
K.Oxunov, 
O.Jalilov, 
MuhayyoO‘ktamqizi, 
R.Po‘latovavaboshqalartomonidan ilmiy jihatdan o’ganilib mavzuga oid 
jiddiymaqolalarchopettirildi. 
Mehribonlik 
uylarida 

---

11 
hamkorlikfaoliyatiningbosqichlari, ularningo‘zigaxosxususiyatlari, mexanizmlari, 
o‘zarota’siro‘tkazishdarajalariyuzasidanpsixologiyafanlaridoktori, 
professorE.G‘.G‘oziyevningilmiyrahbarligidaB.E.O‘tanov, 
N.B.Azimovlarnomzodlikilmiydarajasibilanbog`liqmanografiktadqiqotlarniyakunl
aganlar.
1994 
yilpedagogikafanlaridoktori, 
professorJ.HasanboevilmiyrahbarligidaE
.
To‘xtamurodov“Bolalaruylaritarbiyalanu
vchilarinioilaviyhayotgatayyorlashningijtimoiyvapedagogikasoslari” 
mavzusidanomzodlikdissertatsiyasiniyoqladi.
Olimbolalaruyidatarbiyalanuvchilarnioilaviyhayotgaamaliyjihatdantayyorlas
hda 
“Mehribonlikuylarisharoitidayetimbolalarnisharqonaoilaviyhayotmunosabatlarigat
ayyorlashmetodikasi”niishlabchiqdi. 
Bolalaruylaridata’lim-tarbiyaishlarini, 
ayniqsaoilavaoilaviyhayotmunosabatlarihaqidabilimdarajasinitakomillashtirishham
dasamaradorliginioshirishharbirbolaningxususiyatlarinio‘rganishga, 
ta’lim-
tarbiyadasturlarinio‘zlashtirishdarajasinivaamalqilishininazoratqiluvchivosita 
– 
metodlargabog‘liqliginita’kidladi. 
Ta’lim-
tarbiyajarayonidaharbirbolagaerkinharakatqilish, 
mustaqilfikrlash, 
o‘zkuchigaishonganholdatashabbuskorlikkaimkoniyatlarniyaratibberib, 
darajasigamoskeladigantarzdaoilavaoilaviyhayotmunosabatlarihaqidagitushunchala
rnishakllantiruvchiqimmatliahamiyatgaegabo‘lganasoslitadbirlartanlanishikerakligi
niisbotlabberadi.
BundantashqariE
.
To‘xtamurodovtarbiyalanuvchilarningyoshga 
xosxususiyatlari, 
ruhiyholatlarichuquro‘rganilib, 
bilimdarajasigamuvofiqtabaqalanibo‘qitilsavao‘rgatilsa, 
ta’lim-
tarbiyadasturlariningsamaradorlikta’sirishunchayuqoribo‘ladidebhisoblaydi.
1996 
yildaI.O.Xaydarovnomzodlikilmiydarajasiuchunpsixologiyafanlaridoktori, 

---

12 
professorG‘.B.Shoumarovilmiyrahbarligida 
“Mehribonlikuyidatarbiyalanuvchilarshaxsningindividualvaijtimoiypsixologikxusu
siyatlari” mavzusidadissertatsiyayoqladi.
PsixologI.O.Xaydarovmehribonlikuyidatarbiyalanayotganbolalarhayotining, 
turmushtarzining, 
yashashsharoitlariningo‘zigaxosligi 
– 
ularningindividualpsixologikvaijtimoiypsixologikxususiyatlari: 
xarakter, 
ahloqiybilim, 
emotsionalshaxssifatlarishakllanishidayashashsharoiti, 
ijtimoiymuhito‘zta’siriniko‘rsatadidebhisoblaydi.
Tarbiyalanuvchilardauchraydigantajovuzkorlik, 
ishonchsizlik, 
mustaqillikning 
yetishmasligi, 
o‘zinichetgaolish, 
beg‘amlikvaharqanchasalbiyhislatlarularningxarakteridanchuquro‘rinolgan. 
Mehribonlikuyitarbiyalanuvchilarioiladatarbiyalanayotgantengdoshlaridanahloqiyb
ilimlarniegallashdahamkeskinfarqqilishinita’kidlaydi. 
TarbiyalanuvchilarfaqatginaMehribonlikuyidazaruriyhisoblanganahloqiyme’yorlar
bilanchegaralanibqolishgan.Katta 
oilaviy 
hayot 
haqidagi 
tasavvurlarning 
yetishmasligi, 
bu 
haqidagi 
bilimlarning 
yo’qligikelajakdamustaqiloilaviysharoitdabirmunchaqiyinchiliklarniyuzagakeltiris
himuqarrarliginita’kidlaydi. 
2001 
yilO‘.M.Asqarovapedagogikafanlaridoktori, 
professorA.Q.Munavvarovilmiyrahbarligidanomzodlikilmiydarajasiuchun 
“Mehribonlikuyio‘smirlaridamilliyg‘ururnitarbiyalashningpedagogikxususiyatlari” 
mavzusidadissertatsiyayoqladi.
O‘.M.Asqarovaningta’kidlashicha, 
mehribonlikuyiuchunzarurbo‘lganpedagogik-didaktik-
psixologikomillardanfoydalanishningshaklvausullarimaqsadliamalgaoshirilsa, 
pedagog-tarbiyachilarishlaritarbiyalanuvchilarruhigakirish, 
botiniytuyg‘ularnio‘rganishvaulargasamaralitarbiyaviyta’siretishmahoratlarinioshir
ganholdayo‘naltirilsa, 
Mehribonlikuyiningpedagog-

---

13 
tarbiyachilarivarahbariyatimahalla, 
otaliqtashkilotvakorxonalarnihamdamadaniy-
ma’rifiymuassasalarbilanyaqinaloqalarorqalimuttasiltashkilqilinsasamaralinatijalar
gaerishiladi. 
Vanihoyat, 
o‘smirlarmilliyg‘ururinitarbiyalashasosidaularniijtimoiyhayotga, oilaviyturmushga, 
jamiyatningfaolishtirokchisivamustaqillikni, 
huquqiyfuqarolikjamiyatinimustahkamlashhamdarivojlantirishgaxizmatqiladiganba
rkamolinsonqilibtarbiyalashbirinchinavbatdagivazifa ekanligini ta’kidlaydi. 
2002 
yilda 
A.A’zamxo‘jaevapsixologiyafanlaridoktori, 
professorE.G‘oziyevilmiyrahbarligidanomzodlikilmiydarajasiuchun 
“Muomalamarominingyoshxususiyatlarivadinamikasi(Mehribonlikuylaritarbiyalan
uvchilarimisolida)” mavzusidadissertatsiyayoqladi.
PsixologA.A’zamxo‘jaevaningfikricha, 
Mehribonlikuylaritarbiyalanuvchilardagideprevatsiyaholatimuomalajarayonidagias
osiyqiyinchiliklarningsababchisihisoblanadi. 
Tarbiyalanuvchilardagiaqliyjarayonlarningsaqlanganligi 
– 
o‘zinio‘zinamoyonetishlayoqatisifatidashakllanganattraksiyaningyuqoridarajasinik
o‘rsatadi. 
Olimaattraksiyavao‘z-
o‘ziniqabulqilishdarajasiningsusayishiularhayottarziningo‘zigaxosligigabog‘liqbo‘l
ib, 
o‘zgalarbilanmuomalagakirishishigato‘sqinlikqiladi. 
Muomalamarominingdinamikasiehtiyoji, mohiyati, hissiy, irodaviy, kognitiv, 
regulyativvashaxsliliksohalarigabog‘liq; 
O‘quvmateriallari, 
umumiyaxborotyangiligiqanchayuqoribo‘lsa, 
tarbiyachi-
pedagogbilantarbiyalanuvchio‘rtasidagimuomalamuhitishunchalikiliq, 
aniqlikdarajasibarqarorvapuxtabo‘ladi; 
bilimnio‘zlashtirishsifati, 
shaxslararofikralmashishistagi, 
mustaqilfikrlashxohishishungamutanosibravishdaijobiyo‘zgarishlargayuztutadideb
hisoblaydi. 

---

14 
I.P.Shkuratovaningta’kidlashicha, 
Mehribonlikuyitarbiyalanuvchilarining 
muloqotidagiqiyinchiliklarnio‘rganishdauningrang-barangligini, 
muloqotgakirishuvchilarningo‘zarota’siretishtexnikasiniyaxshibilmasliklari, 
ijtimoiyperseptivfunksiyalarningyaxshirivojlanmaganligikabiholatlarnie’tiborgaoli
shzarur. 
I.P. 
Shkuratovatadqiqotlarinatijalarigako‘ra, 
muloqotjarayonidagiqiyinchiliklarinsonningo‘zoldigaqo‘yganmaqsadlarigaerishish
igaxalaqitberuvchiomillardanbirihisoblanadi. 
E.V.Ulibinaningta’kidlashicha, 
Mehribonlikuyitarbiyalanuvchilarishaxslararomuloqottarkibiniichki 
(harakatgaundash) 
vatashqi 
(vositavausullar) 
kommunikatsiyasifatidaqaraganma’quldir. 
Muloqotjarayonidabuikkitomonbir-
biribilano‘zarobog‘liqdir. 
Shuningdekmuloqotdagiqiyinchiliklarmotivatsiondeterminantlashganhamdamuloq
otvositalarinitakomillashmaganligitufaylihamro‘yberadi. 
Turlixilshaxsiyxususiyatlargaegainsonsherigidasalbiyemotsionalreaksiyalarnivujud
gakeltirishi, 
uninguchunahamiyatlibo‘lganehtiyojlarningqondirilishigaxalaqitberishimumkin. 
Mehribonlikuyitarbiyalanuvchilaridamuloqotjarayonidagiqiyinchiliklarningpaydob
o‘lishiuningishtirokchilariturliyoshguruhlarigamansubligigahambog‘liqdir. 
Natijadahayotiytajribaningo‘zaromoskelmasligiularo‘rtasidagimuloqotga, 
uningsamaradorligigahamo‘zta’siriniko‘rsatadi.
V.A.Labunskayatomonidanmuloqotdagipsixologikqiyinchiliklarningtiplariaj
ratibko‘rsatilganbo‘lib, 
ular 
«ijtimoiyperseptiv-muloqotsharoiti», 
«ekspressivnutqiy – ijtimoiyperseptiv», «murojaatqilishsharti –muloqotsharoiti», 
«ijtimoiyperseptiv – munosabat - murojaat» vaboshqalardaniborat.
V.A.Labunskayaningta’kidlashicha, 
muloqotishtirokchilariningshaxsgaxosxususiyatlariturlichadeformatsiyalanadi. 
Bundayshaxsgaxosxususiyatlargaegotsentrizmnihamkiritishmumkin. 
O‘zshaxsi, 

---

15 
dunyoqarashifikrlari, 
maqsad, 
kechinmalarigabo‘lgane’tiborningkuchlidarajadagimarkazlashuviboshqasubyektga
bo‘lganmunosabatdadastlabkibahonio‘zgartirishgaxalaqitberadi.
T.N.PashukovaegotsentrizmnianiqlashningT.Ssustrovatomonidanishlabchiqi
lganproyektivtestiyordamidaegotsentrikyo‘nalganlikningikkitipini: egotsentrizm - 
o‘znuqtainazarichafikrlashgaintilishvaegoizm- 
o‘zihaqidagapirishgaintilishsifatidagitiplariniajratibko‘rsatgan. 
T.V.Ivanovaningta’kidlashicha, 
mehribonlikuyitarbiyalanuvchilarimuloqotidaqiyinchilikkaduchkeladiganlardalabil, 
senzitiv, 
astenonevrotikxarakterkomplekslarimavjudbo‘lib, 
buularninghaddanziyodta’sirlanuvchanekanliklarinibildiradi. 
Bundaykishilardo‘stonamunosabatlargajudakattaehtiyojsezsalarhamo‘zlarininguyat
chanligivatortinchoqliklaritufayliuniamalgaoshiraolmaydilar. 
Dastlabularo‘tasovuqqon, qat’iyatlivajiddiykishibo‘libtaassurotqoldiradilar.
Bundaytarbiyalanuvchilardaxavotirlanish, 
hissiybeqarorlik, 
o‘zini–
o‘zinazoratqilishdarajasiyuqoribo‘ladi. 
O‘tkazilganso‘rovlardaularo‘zlariningodamoviligi, introvertligi, tortinchoqligi, 
bo‘ysunuvchanligi, konformlitekanliklarinita’kidlashgan. 
V.N.Kuznetsovaninganiqlashicha, 
tarbiyalanuvchilarmuloqotidagiqiyinchiliklarningyanabirsababitortinchoqlikbo‘lib, 
upsixologikqo‘rquvvapsixologiknoqulayliksharoitidayaqqolnamoyonbo‘ladi. 
Shaxsgaxosautizm, 
begonasirash, 
yolg’izlik, 
senzitivlik, 
isteroidlikvaasabiylikkabisifatlarhammuloqotningborishigasalbiyta’sirko‘rsatadi.