|
I BOB. MAKTABDA MA’NAVIY-MA’RIFIY ISHLARNI
REJALASHTIRISH VATASHKIL ETISHNING DOLZARBLIGI
1.1. Ma’naviy-ma’rifiy ishlar, uning mazmuni, mohiyati va yo‘nalishlari
Ma’lumki, ota-bobolarimiz azal-azaldan inson tarbiyasi masalalariga
jiddiy e’tibor berib kelishgan va bu an’ana avloddan-avlodga ko‘chib,
takomillashib, yangicha usullar evaziga boyib borgan. Zotan, inson ma’naviyati
tarbiyaga bog‘liq. Tarbiyasiz ma’naviyat poydevorsiz binoga o‘xshab omonatlik
kasb etadiki, bu holni sharhlab, izohlab o‘tirishning hojati yo‘q. Shu boisdan-da,
ta’lim-tarbiya jarayoniga barcha davlatda kuchli extiyoj sezilgan.
Ma’naviy barkamol, komil inson tarbiyasi hozirgi kunning eng muhim, dolzarb
masalalaridan biridir. Yurtboshimiz Islom Karimov "Men Abdulla Avloniyning
"Tarbiya biz uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo
falokat masalasidir",- degan fikrini ko‘p mushohada qilaman. Buyuk
ma’rifatparvarning bu so‘zlari asrimiz boshida millatimiz uchun qanchalar muhim
va dolzarb bo‘lgan bulsa, hozirgi kunda xam biz uchun shunchalik, balki undan
ham kura muhim va dolzarbdir", - deya tarbiya jarayoniga yuksak baho berishi
fikrimiz dalilidir.
Zero, bu masalani hal etishda maktab, litsey, kasb-hunar kollejlarida amalga
oshiriladigan tarbiyaviy ishlarning roli beqiyosdir.
Ma’naviy islohot ma’naviyatimiz manbalari va sarchashmalari bo‘lgan
madaniy merosimizni istiqlol mafkuramizning asosiy manbalaridan biri sifatida
qarash bilan birgalikda bu merosni har tomonlama xolisona o‘rganishni, uning
hozirgi davrimiz uchun nihoyatda ahamiyatli ekanligini nazarda tutadi. Shu bilan
birgalikda ma’naviy soha milliy qadriyatlarimizni tiklash, ularni to‘plash,
o‘rganish, xalqqa yetkazib berishni ma’naviy siyosatimizning poydevoriga
aylantirish kabi jihatlarni ham qamrab oladi.
Barcha zamon va makonlarda ma’naviyati kuchli millat bir jonu bir tan bo‘lib,
muammolarni tez va soz yechgan, peshqadam bo‘lgan. Ijtimoiy-siyosiy hayot
yangi bosqichga kirganida bu jarayonlarni o‘rganuvchi ilmiy yo‘nalishlar
ham, o‘zgarib, yangilanadi. Hozirgi vaziyat barcha ijtimoiy sohalarda bo‘lgani kabi
yosh avlodlar tarbiyasida ham ilmiy va milliy tamoyillar uyg‘unligini taqozo
qilmoqda. Ushbu vazifani amalga oshirish uchun ma’naviyat, tarbiya masalalarini
o‘rganuvchi, o‘zgartiruvchi yangi yondashuvlar zarur. O‘zbekiston Respublikasi
birinchi Prezidenti I.A.Karimovning qator asarlarida, jumladan «Fan taraqqiyotga
xizmat qilsin!» nomli ma’ruzasi mazmunida ko‘zda tutilgan dasturiy tamoyil shuni
taqozo qilmoqda.
Jahonning milliy mustaqillikni qo‘lga kiritgan mamlakatlari o‘z taraqqiyot
yo‘llarini belgilab olib, har biri o‘z xalqining milliy qiyofasi va o‘zligi xususida
chuqur o‘ylab, milliylikni, milliy ma’naviyatni tiklashni bosh vazifalaridan biri
deb islohatga kirishganlar. Bizning davlatimiz ham xalqimizning o‘tmish
taraqqiyoti va ma’naviyatini hisobga olib, shularga mos tarzda yo‘l tanladi.
Ayniqsa respublika rahbariyatining jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish borasidagi
sa’yi-harakatlari yoshlar tarbiyasini xalqimiz ruhiyatiga mos bo‘lishini taminlashga
yo‘naltirilmoqda. Chunki bu - davlatimizning milliy ma’naviyatini tiklash,
jamiyatni ma’naviy yangilash, o‘quvchi-yoshlarning milliy mafkuraviy ongliligini
oshirish vazifalarini amalga oshirishga qaratigan siyosatning amaliy-pedagogik
vositasi bo‘lib xizmat qiladi.
O‘zbekiston XXI asrda kirib borarkan, o‘zining jahon hamjamiyatida
munosib o‘rinni egallashi uchun ma’naviy poydevorga ega bo‘lmog‘i lozim.
Jamiyat ma’naviyati - ijtimoiy tarbiya mahsulidir. Shu sababli ma’naviy
tarbiyaning ilmiy asoslarini ishlab chiqish jamiyat ma’naviy yangilanishining
strategik yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Chunki xalqimizning milliy o‘ziga
xosligi, ma’naviyatini saqlab qolish, tiklash va takomillashtirishni uning ma’naviy
tarbiya an’analariga tayanmay amalga oshirish mushkul.
Mamlakatimizdagi ma’naviy tiklanishning hozirgi bosqichida fuqaroni, xususan
o‘quvchi-yoshlarni milliy istiqlol g‘oyalari ruhida tarbiyalashning ahamiyati tobora
oshmoqda. Shu bois, o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi ma’naviy-ma’rifiy ishlar
tizimini tubdan yangilash, isloh qilish - O‘zbekistonning buyuk kelajagini
ta’minlashning bosh shartlaridan biri deb e’tirof qilmoq kerak. Tahlillar shuni
ko‘rsatmoqdaki, keyingi yillarda ayrim yoshlarda millatga, Vatanga foyda
keltirishni o‘ylash, mustaqillikni mustahkamlashda foydali inson bo‘lib yetishish
hissi maxsus, ilmiy asosda shakllantirilmaganligi tufayli shaxsiy manfaatni
o‘ylash, yengil yo‘llar bilan to‘kis xayotga intilish hissi namoyon bo‘lmoqda. Shu
bilan birga ayrim o‘quvchilar orasida ma’naviy cheklanganlik, dunyoqarashning
torligi tufayli yot goyalarga aldanish, milliy odob me’yorlariga rioya qilmaslik,
so‘z va ish orasidagi tafovut, milliy g‘ururning sustligi kabi noxush ko‘rinishlar
uchrab turadiki, ularni ilmiy asosda o‘rganib, bartaraf qilish lozim.
Ma’naviyat – insonning insoniylik mohiyati, shaxsdagi ijobiy fazilatlar majmui,
insonning zohiriy va botiniy qiyofasi. U inson hayotining tub mohiyatini
belgilaydigan aqliy, ruhiy, axloqiy va jismoniy qarashlar, ko‘nikmalar, odatlar
tizimidir. Ma’naviyat – har bir insonning milliy va umuminsoniy komillik darajasi,
unga yetaklovchi, undovchi imkoniyat. U inson shaxsini insoniylik bilan
boyituvchi, kamol toptiruvchi, ko‘rkamlashtiruvchi beqiyos hayotiy omil.
Ma’naviyat – yaxshilik va ezgulikka moyil, yomonlik va yovuzlikdan tiyilish,
nafosat va haqiqatga, halollik va rostgo‘ylikka intilish, o‘zi mansub jamiyatning
axloqiy, huquqiy, ma’rifiy-madaniy mezonlariga amal qilish hissidir. U insonning
umrguzaronlik mohiyati, faoliyatining tabiatini belgilab bergan va faoliyatida
gavdalangan ijobiy, go‘zal fazilatlar majmui. Ma’naviyatda inson qalbi, shuuri,
aql-zakovati, tabiati, bilimi, madaniyati aks etadi.
Ma’rifat esa insonning o‘zini o‘zi anglash, o‘zini o‘zi kamol toptirish,
imkoniyatlarini harakatga keltirish yo‘lida bilim, tarbiya, madaniyat boyliklaridan
bahramand bo‘lishini kafolatlovchi omildir.
Ma’rifat – mohiyatan aql-idrok, tafakkurning mayog‘i, mijozning murabbiysi,
qalbda munavvarlikni, insoniy ulug‘vorlikni qaror toptiruvchi umriy vosita, iymon-
e’tiqod, xarakter, lafzning me’mori, vujudning jon tomiri. U – bilish, tanish, ilm va
madaniyatning kamol topish mazmuni, usul va vositalaridir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
