Vazirligi toshkent moliya instituti

Barqaror narxni ta’minlash va ishlab chiqarish hajmini cheklash siyosati. AQSh va Evropa davlatlarida minimal narxni o’rnatishdan tashqari, narxlarni barqarorlashtirishda ishlab chiqarish hajmini qisqartirishni yoki ishlab chiqarishni chekli rag’batlantirish siyosatlarini qo’shib olib boradi. Ayniqsa, bunday siyosat AQShda qishloq xo’jaligi tizimi qo’llanadi.
Barqaror narxlarni ushlab turish. Rivojlangan davlatlarda barqaror narx ko’pincha sutga, tamaki va donga qo’llaniladi, bundan maqsad, ushbu tovarlarni ishlab chiqaruvchilarning daromadlarini etarli darajada bo’lishini ta’minlash.
Bunday siyosatda davlat mahsulotga narxni R* darajada belgilab, uni shu darajada bo’lishini ta’minlash uchun kerakli hajmdagi mahsulotni sotib oladi. Ushbu holat 9.9- rasmda ko’rsatilgan. Bu holatda davlatning, iste’molchilarning va ishlab chiqaruvchilarning yutuq va yo’qotishlarni tahlil qilib chiqamiz.
Narx P darajada o’rnatiladigandan keyin iste’mol talabi Q dan Q ga pasayadi, taklif esa Q ga qadar oshadi. P narxni ushlab turish uchun va omborlarda tovar zahiralarni to’planishini oldini olish uchun davlat ortiqcha AQ = Q -Q miqdordagi tovarni sotib olishi kerak. Iste’mol talabi davlat talabi AQ qo’shiladi va ishlab chiqaruvchilar barcha mahsulotni P narxda sotish mumkin bo’ladi.
P

Tovarni sotib oluvchi iste’molchilar tovarni R₀ ga nisbatan qimmatroq P narxda sotib oladilar va ular o’zlarining iste’molchi ortiqchaligini A to’rtburchak yuziga teng bo’lgan qismini yo’qotadilar (9.9-rasm). Iste’molchilarning boshqa bir qismi tovarni sotib olaolmaydilar va ularning yo’qotishi V uchburchak yuzi bilan ifodalanadi, natijada iste’molchilaming umumiy yo’qotishi Лист. quyidagiga teng bo’ladi: Aist. = - A - B
Boshqa tomondan qaraganda, ishlab chiqaruvchilar yutib chiqadi. Siyosatning maqsadi ham shundan iborat edi. Ishlab chiqaruvchilar Q ga nisbatan ko’proq, ya’ni Q miqdordagi mahsulotni yuqoriroq bo’lgan P narxda sotadilar. Ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi ( Ли/ч ) quyidagi miqdorga oshadi:
Ai/ch = A + B + E.
Endi davlatning xarajatlari Q₂ - Q_x )• P ga teng, ya’ni bu davlat tomonidan sotib olingan tovar summasi. Bu xarajat ham pirovardida iste’molchi yo’qotishiga qo’shiladi, nima uchun deganda u soliqlar hisobidan to’lanadi. 9-rasmda davlatning xarajati Q0Q2F2F1 katta to’rtburchak bilan ifodalangan. Davlatning ushbu xarajatlari kamayishi mumkin, agar u sotib olgan mahsulotining bir qismini chetga (odatda past narxda) sotsa. Lekin, bu davlat ichidagi ishlab chiqaruvchilarning o’z mahsulotini chetga chiqarib sotish imkoniyatini cheklaydi.
Bunday siyosatning aholi turmush darajasiga ta’sirini baholash uchun biz iste’molchi ortiqchaligidagi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligidagi natijaviy o’zgarishlarni qo’shib, undan davlat xarajatini ayiramiz:
Aist + Ai/ch - (Q, - Q_x) • P =- A - B + A + B + E - (Q₂ - Q_x) • P = E - (Q₂ - Q_x) • P, yoki E - S_Q1Q2F2F1 .
Demak, bunday siyosatda jamiyat o’z faravonligining bir qismini yo’qotadi. 9.9- rasmda ushbu yo’qotish shtrixlangan soha yuzasi bilan ifodalanadi. Ko’rinib turibdiki, bunday siyosat juda katta jamiyat yo’qotishlari bilan bog’liq.
Siyosatning asosiy maqsadi fermerlar daromadini oshirish bo’lsa, bundan samaraliroq yo’l bormi, degan savolni qo’yadigan bo’lsak, unga bor, deb javob berish mumkin.
Fermerlaning daromadini A+V+E miqdorga oshirishni jamiyatni kamroq yo’qotshi orqali amalga oshirish yo’li bu ushbu A+V+E pulni to’g’ridan-to’g’ri fermerlarning o’ziga berishdir. Iste’molchilarning narxni barqarorlashtirishdagi yo’qotishi bari bir A+V ga teng bo’lgani uchun, fermerlarga ushbu pul bevosita berilsa, jamiyat 9.9-rasmda shtrixlangan yuzaga teng bo’lgan mablag’ni iqtisod qilishi mumkin.