Вазирлиги тошкент молия институти

Ишлаб 
чиқаришда 
халқаро 
ихтисослашув 
(ИХИ)
деганда, 
мамлакатлар ўртасида меҳнат тақсимотининг шундай бир шакли назарда 
тутиладики, бунда дунё миқёсида бир турдаги ишлаб чиқаришнинг 
жамланиши, меҳнатнинг умумлашуви, яъни миллий ишлаб чиқаришларнинг 
табақалашуви ва ички эҳтиёждан ортган бир турдаги меҳнат маҳсулотларини 
тайёрлаш мустақил технологик жараёнларга, алоҳида соҳа ва соҳачаларга 
ажралиб чиқиши асосида кучайиб, оқибатда табақалашган миллий комплекслар 
бир – бирини тўлдириб боради.
Ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши ва бунинг оқибатида 
уларнинг тармоқларга, корхоналарга бўлиниш даражаси ўсиб бораётганлиги 
ишлаб чиқаришнинг халқаро кооперативлашуви
(ИХК) учун умумий холис 
асос ҳисобланади.
Кооператив алоқаларни ўрнатишда фойдаланиладиган асосий усуллар 
қуйидагилардан иборат: 
1)
қўшма ржаларни (дастурларни) амалга ошириш; 
2)
шартнома асосида ихтисослашув; 
3)
ишлаб чиқаришда қўшма корхоналар (ҚК) ташкил этиш. 
ИХК биринчи усули – 
қўшма режаларни (дастурларни) амалга 
ошириш
доирасида асосан икки шаклда: пудратли кооперативлашув ва қўшма 
ишлаб чиқариш шаклларида намоён бўлади. 
Пудратли
кооперативлашув
– 
саноатдаги 
ишлаб 
чиқариш 
алоқаларининг энг эски турларидан биридир. Пудрат фаолиятининг моҳияти – 
шартномага имзо чеккан томонлардан бири (буюртмачи), иккинчи томонга 
(ижрочига) муддати, ҳажми, ижро сифати ва ҳоказолар бўйича олдиндан 
келишиб олинган шартларга мувофиқ муайян бир ишни бажариш вазифасини 

---

78 
юклайди. Ишлиб чиқаришдаги пудратли кооперативлашув асосан икки хил 
кўринишга эга: маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича “анъанавий” пудрат ҳамда 
янги маҳсулотни лойиҳалаш, ишлаб чиқариш бўйича пудрат. 
Ишлаб 
чиқаришдаги 
кооперативлашувнинг 
иккинчи 
усули 
–