Вазирлиги тошкент молия институти

“Голланд касаллиги”. 
Мамлакатнинг халқаро савдода рақобатбардош бўлиши унинг ишлаб 
чиқариш омиллари билан таъминланганлигига боғлиқ бўлади. Ишлаб чиқариш 
омиллари таклифининг ўзгариши мамлакатнинг иқтисодий ҳолатига қандай 
таъсир кўрсатиши кўп жиҳатдан Т.Рибчинский томонидан ўрганилган.
Т.Рибчинский назариясига мувофиқ, ишлаб чиқариш омилларидан нотекис 
фойдаланиш турли оқибатларга олиб келади. Мазкур омиллардан бирининг 
устун даражада ишлаб чиқаришга қўлланилиши ушбу омилдан доимий 
равишда фойдаланиладиган иқтисодий сектор улушининг ортишига олиб 
келади. Бу эса барқарор дунё нархлари шароитида бошқа секторларда товар 
ишлаб чиқариш ҳажмининг қисқаришига сабаб бўлади. Чунки, арзон ишлаб 
чиқариш омилидан интенсив равишда фойдаланилаётган сектор томон бошқа 
секторлардан барча ҳаракатчан ишлаб чиқариш омилларининг оқиб ўтиши юз 
беради. Инглиз иқтисодчиси Т.Рибчинский 1955 йилда мазкур қонуниятга 
асосланиб ўз назариясини яратди. 
Т.Рибчинский назарияси – барқарор нархлар ва иқтисодиётда фақат иккита 
секторнинг мавжудлиги шароитида ишлаб чиқариш омилларидан бирининг 
таклифининг кўпайиши ушбу омилдан интенсив фойдаланиладиган 
тармоқларда ишлаб чиқаришнинг ҳажмини ва бу тармоқ корхоналари оладиган 
даромаднинг кўпайишига олиб келади, бошқа секторда эса ишлаб чиқариш 
ҳажмининг ва олинадиган даромаднинг камайишига олиб келади.
Т.Рибчинкий назариясига мувофиқ, янги қазилма бойликларнинг 
топилиши (масалан, нефт ва газ) бошқа тармоқларнинг (хусусан, қайта ишлаш 

---

54 
саноати) ривожланишини пасайтириб қўйиши мумкин. Аксинча, ташқи савдо 
жадал суръатларда ривожланаётган иқтисодиётда ишчи кучи малакасининг 
ортиб бориши ва фаол капитал қўйилмалар хомашё қазиб олишнинг 
қисқаришига ва унинг импортга боғлиқлигининг кучайишига олиб келиши 
мумкин.
Бу назария амалиётда ҳам ўз тасдиғини топди. Т.Рибчинский томонидан 
аниқланган тамойиллар АҚШ иқтисодий ривожланиш жараёнида ва ташқи 
иқтисодий алоқаларнинг тармоқ таркибида намоён бўлди. АҚШ минерал 
хомашёнинг нетто-експортёридан нетто-импортёрига айланди. Рибчинский 
назариясининг амалиётда Канада, Буюк Британия, Голландия, Норвегия каби 
давлатларда минерал хомашё ресурсларини (газ, нефт) қидириш қайта ишлаш 
саноати ва бу тармоққа тегишли маҳсулотларни экспорт қилишнинг қисқариши 
эвазига ривожланганлиги билан ўз тасдиғини топган. 
Голландиянинг деиндустриаллашуви, яъни “голланд касаллиги” номини 
олган ҳодиса Рибчинкий назариясига яна бир мисол бўлади. Бу муаммо 
Шимолий денгизда Голландия томонидан табиий газ конларининг фаол 
ўзлаштирилиши билан боғлиқ эди. Табиий газни ўзлаштиришнинг ошиб 
бориши ишчи кучини экспортга йўналтирилган қайта ишлаш саноати 
тамоқларидан нефт ва газни қазиб олиш тармоғига кўчишига олиб келди. Шу 
сабабли Голландиянинг саноат маҳсулотлари экспорти кескин қисқарди. Бу 
вазиятни Рибчинский назариясини қўллаш орқали олдиндан аниқлаш ва унинг 
олдини олиш мумкин бўлганди. Аммо Голландия ҳукуматининг самарасиз 
тармоқ сиёсатини олиб бориши натижасида қайта ишлаш саноатида ишлаб 
чиқариш ҳажми қисқарди.