Vazirligi toshkent farmatsevtika

IQ- spektrlardagi ba’zi bir xarakterli yutilish chastotalari

Bog‘lar yoki atom guruxlar	Birikmalar	CHastota -sm	Intensivligi va chiziq xarakteri
-S-N	alkanlar	2850-2960	Kuchli
-S-N	alkenlar	3010-3100	O‘rtacha
-S-N	Alkinlar	330	Kuchli
-S-S	Alkanlar	600-1500	Kuchsiz
-S-S-	Alkenlar	1620-1680	O‘zgaruvchan
-S-S-	Alkinlar	2100-2260	O‘zgaruvchan
-C-N-	Nitrillar	2200-2300	O‘zgaruvchan
-S-O-	Spirtlar	1000-1300	Kuchli
	Oddiy efir
	Kislotalar
	Murakkab ef
S=O	Aldegidlar	1720-1740	Kuchli
S=O	Keton	1705-1725	Kuchli
S=O	Kislota va murak efirlar	1700-1750	Kuchli
-ON	Spirtlar, fenollar	3590-3650	O‘zgaruvchan Keskin

IK-spektroskopiya usulida tahlilni amalga oshirishda asosan suyuq eritmalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki ma’lum erituvchi eritmasida olib boriladi. Ammo ma’lum qalinlikdagi hajm erituvchilar IK to‘lqin uz0unlikda xar doim tiniq bo‘lmasligi mumkin. SHuning uchun kvpincha xlorto‘rtuglerodi, xloroform va dixlormetan qo‘llaniladi.

Tahlil uchun tekshiriluvchi moddalarni ikki xil usulda tayyorlanadi:

1. 
   Ma’lum (2-5mg) miqdordagi moddani oz miqdordagi mineral yog‘da yoki to‘g‘ot keladigan erituvchida bir xil aralashma xosil bo‘lgunicha aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan pastani NaCl yoki tuzlardan tayyorlangan plastinkalar orqali tahlili amalga oshiriladi.
   
2. 
   Aniqlanuvchi moddani quruq kaliy bromid (kaliy bromid yoki kaliy xlorid IK-spektroskopiya uchun) bilan 1:200 prizmali uskunalar uchun, 1:300 difraksion reshotkalar uchun nisbatda olinib stupkada aralashtiriladi, so‘ngra maxsus moslamada vakuum sharoitda preslanadi. Hosil bo‘lgan rangsiz diskni IK uskunasiga joylashtirib tahlilni olib boriladi.
   

IQ- spektroskopiyaning qo‘llanilishi

1. 
   Moddalarni sifatini aniqlash uchun.
   

Masalan: sintezlangan moddani, aniq namuna bilan solishtirish orqali aniqlash.

2. 
   Aniqlanuvchi modda funksional guruxlari bergan spektr chastota xarakteristikalariga asoslanib, modda molekulasi tuzilishini aniqlash.
   
3. 
   Intensivlikning konsentratsiyasiga bog‘liqlik chizmasiga asoslanib, farmatsevtik dori vositalari miqdorini aniqlash.
   
4. 
   Moddalar tarkibidagi atom va molekulalarning o‘zaro ta’sirlarini (vodorod bog‘lanish, kordinatsion bog‘lanish kabilarni) o‘rganish.
   

IK- spektroskopiyada moddalarni vaqt birligida molekuladagi inersiyasi aniqlanadi. Moddalar atomlari massasini bilgan xolda va atomlar oraliq masofalarini va ularning o‘zaro bog‘lanish burchaklarini aniqlash imkonini beradi.

Moddalarni IK-spektrini aniqlashda IK-spektroskoplaridan foydalaniladi. Olingan spektr natijalariga asoslanib modda molekulasidan funksional guruxlar tebranishlar turlari va bog‘lanishlar aniqlaniladi, xamda modda strukturasi belgilanadi. Olingan spektr tahlili ma’lum qoida bilan bajarilmasdan, balki gaz suyuqlik xromatografiya, mass-spektroskopiya vaYAMR spektrlari kabi qo‘shimcha informatsiyalarga asoslanib bajariladi.

Masalan: spirtlarni IK-spektr chizmasida asosiy xarakterli spektr 3700^-sm ga teng bo‘lib, bu spirtlardagi – ON guruxiga mos keladi.

Undan tashqari 3350^-sm vodorod va kislorod orasidagi bog‘lanish spektri, 1200-1000^-sm oraliqda uglerod va kislorod oraliq bog‘lanish (-S-O) spektrlari nomoyon bo‘ladi.

Spektral xarakteristikalar 10% dan ortiq qiymat ko‘rsatkichlari bo‘yicha quyidagi oraliqlarda funksional guruxlar tekshiriladi.
3600-3100^-sm

3100-2800^-sm

2800-1800^-sm

1800-1400^-sm

^{So‘ng 10% dan kam oraliq ko‘rsatkichlari, bunda S-N, -S=S-, S}6^N5^{O- kabi bog‘lanishlar belgilanadi.} Spektr ko‘rsatkich qiymati 1400^-sm kam qismidagi spektrlarni " barmoq izi" belgilari (otpechatki palsev) deb yuritiladi, xamda ma’lum jadval yordamida qanday gruppa yoki bog‘ga taalluqli ekani aniqlanadi.

^{Spektr ko‘rsatkichi 3600-3100-sm oralig‘ida bo‘lsa, NH}2^{OH guruxi borligidan dalolat beradi.}

Tebranish to‘lqin uzunligi 3100-2800^-sm, qo‘shimcha 1650-1400^-sm oraliqlarda spektr chiziqlar hosil qilsa

-S-S- bog‘laridan va ularning joylanish xolatlaridan dalolat beradi.

2800-1800^-sm oralig‘idagi spektrlar -S=S, hamda -S=N- bog‘lanishlariga yana karbon kislotasi va uni hosilalariga (ammoniyli tuzlar) aminokislotalar hamda alkanlarga xos bo‘ladi.

1800-1400^-sm oraliqdagi hosil bo‘lgan spektrlar esa benzol xalqasi, karbonil va karboksil guruxlari, angidridlar,nitro va nitroza guruxlar, -S=S- qo‘sh bog‘lar tebranishlari,-S-N-orasidagi deformatsion tebranishlar haqida ma’lumot beradi.

Moddalarni IK-spektrlari bo‘yicha aniqlanganda qo‘llanilgan erituvchilarning kimyoviy xususiyatlari, eritmaning fizik xususiyatiga, konsentratsiyaga va xaroratga bog‘liq bo‘lishini e’tiborda saqlash kerak. Bunday ko‘rsatkich qiymatlarini o‘zgarishi spektr chastotalarining o‘zgarishiga sababchi bo‘ladi.

Assotsiatsiya, dissotsiatsiya, salvotatsiya hamda ichki steriokimyoviy o‘zgarishlar moddaning elektrik o‘zgarishlariga sabab bo‘ladi va spektrlarda 50^sm-1 gacha o‘zgarishlar namoyon bo‘ladi.

SHuning uchun hamma vaqt olingan IK-spektrlar standart modda spektrlari bilan solishtiriladi va xulosa chiqariladi.