Vazirligi toshkent farmatsevtika

8-MA`RUZA. INFRA-QIZIL SPEKTRAL TAHLIL, NAZARIY ASOSLARI VA DORI VOSITALARI TAHLILIDA QO’LLASH.

Ma'ruza rejasi:

1. 
   IQ- spektroskopiyasining nazariy asoslari.
   
2. 
   IQ - spektrometrning tuzilishi va spektrlar olish sharoitlari.
   
3. 
   Ayrim funksional guruxlar spektrlari xarakteristikasi.
   
4. 
   IQ - spektral tahlillarini dori moddalar miqdorini aniq lash uchun qo‘llash.
   

Tayanch so`z va iboralar:IQ-spektroskopiya,Kvant energiyasi, Tebranishlar, Guk qonuni.
Infraqizil spektroskopiyasi usulining dori moddalarini tahlilida qo‘llanilishi

Odatda bu usulda ko‘pchilik organik dori moddalarning sifati va miqdori aniqlanadi. Har qanday organik moddalar o‘zining quyidagi parametrlari bilan xarakterlanadi:

1. 
   Reaksiyaga kirishish qobiliyatiga ega bo‘lgan funksional guruxlar saqlashi;
   
2. 
   Moddalarning fizik va agregat xolati bo‘yicha tekshiriluvchi moddalar molekulalarining elektromagnit nurlar ajratishi.
   

Organik modda molekulalariga elektromagnit nurlari ta’sir ettirilganda molekulalarda qo‘zg‘olish paydo bo‘ladi va o‘zidan nur ajratadi. Elektromagnit nurlanishni moddalar bilan o‘zaro ta’siri natijasida modda molekulasiga ma’lum miqdor energiya yutiladi. Natijada molekuladagi energiya bir xolatdan boshqa energetik xolatga o‘tadi. Ana shu energiya o‘zgarishlarini o‘rganish infraqizil (IQ) spektroskopiyani asosini tashkil etadi.

Organik moddalar molekulasi tuzilishini aniqlashda elektromagnit nurlanishning gamma nurlaridan boshlab radio to‘lqin uzunligigacha bo‘lgan barcha nurlar qo‘llaniladi.

Odatda organik molekulalar atrof muhit bilan uzviy muloqotda bo‘ladigan o‘z ichki energiyasiga ega bo‘ladi. Ichki energiya molekulalar xarakteri, atomlar va atom guruxlarining tebranishi, hamda elektronlar xarakati bilan belgilanadi.

Molekulaning ichki o‘zgarishi turlari asosan, ular ichki energiyasining nurlanishiga, ya’ni shu ichki nurning elektromagnit to‘lqin uzunligiga bog‘liq. CHunki to‘lqin uzunligi va nurlanish energiyasi bir-biri bilan bog‘liq.

SHuning uchun, moddalar ichki energiyasining sarflanishi, ular ajratadigan nurlanish to‘lqin uzunligiga bog‘liqligi bilan xarakterlanadi.

Moddaga ma’lum chastotadagi nur ta’sir ettirilsa, molekula Kvant energiyasini yutadi va natijada u qo‘zg‘algan xolatga o‘tadi.

^{Uning boshlang‘ich energiyasi E}0 ^{o‘zgaradi va E}2 <sup>gacha ortadi.

YUtilgan energiya o‘zida hKvant energiyasini ajratib o‘zi ni boshlang‘ich E</sup>0 ^{energetik xolatiga qaytadi.} Ba’zan yutilgan energiya qaytayotganda kamroq energiya ajratib boshlang‘ich energetik xolatga emas, ^{balki oraliq E}1 ^{xolatda qoladi.}

Qo‘shimcha energitik qatlami hosil bo‘ladi. Ana shu o‘zgarishlarni o‘rganish IK- spektroskopiyaning asosini tashkil etadi.

 qiymati 4400 ^{-1 sm} gacha, asosan infraqizil nur qismida joylashgan bo‘ladi. Spektroskopiyada qo‘shimcha spektr, ya’ni yuqori chastotaga ega bo‘lgan bo‘lakchalarni hosil bo‘lishi asosan

yuqori energetik qatlamga siljishi hisobiga qo‘shimcha energiya yutilishi bilan tushuntiriladi. Hosil bo‘lgan to‘lqin chastotalari sm^-1 uzunligida belgilanib to‘lqin tebranish qiymatini aniqlaydi.