Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

(юқори даража):
Тошкент шаҳри, Тошкент, 
Самарқанд, Фарғона ва Андижон вилоятлари; 
II rypyҳ (ў
рта даража):
Қррақалпоғистон
Республикаси, 
Қашқадарѐ, Наманган ва Навоий вилоятлари; 
III гуруҳ
(қуйи даража):
Бухоро, Сурхондарѐ, Хоразм, 
Жиззах ва Сирдарѐ вилоятлари. 
Минтақавий коэффициентлар истеъмол буюмлари нархларидаги фарқни, 
товарларнинг бюджет тўпламидаги фарқни (у табиий иқлим шароитидаги 
тафовутларга боғлиқ бўлиб, озиқ-овқат, кийим-бош, ѐқилги ва шу кабиларнинг 
ўзига хос тўпламини назарда тутади); бевосита меҳнат жараѐнида ходимга 
таъсир кўрсатувчи ва унинг бошқа иқлим шароитларидаги худди шундай 
нисбатан жисмоний зўр беришини кучайтиришни келтириб чиқарадиган иқлим 
шароитларидаги фарқни ҳисобга олишини назарда тутади. 
 
8.4. Иш ҳақи турларини тавсифлаш
ва меҳнатга ҳақ тўлаш тизимлари ва 
кафолатлари 
 
Меҳнат натижаларини аниқлаш учун қандай асосий кўрсаткич татбиқ 
этилишига қараб иш ҳақининг барча тизимларини иш ҳақининг шакллари деб 
аталувчи 
иккита катта гуруҳга бўлиш қабул қилинган
. Агар меҳнат 
натижаларининг асосий ўлчови сифатида тайѐрланган маҳсулот (кўрсатилган 
хизмат)дан фойдаланиладиган бўлса, у ҳолда меҳнатга ҳақ тўлашнинг 
ишбай 

---

108 
шакли
ҳақида гап юритилади. Агар бундай ўлчов сифатида ишланган вақт 
миқдоридан фойдаланилса, бундай ҳолда 
вақтбай иш ҳақи
тўғрисида гап 
боради. Демак, иш ҳақининг шакли - ҳақ тўлаш тизимларининг муайян 
тоифасидан иборат бўлиб, иш ҳақ тўлаш мақсадида унга нарх белгилашда 
меҳнат натижаларини ҳисобга олиш асосий кўрсаткичи бўйича гуруҳларга 
ажратилган бўлади. 
Меҳнат натижалари, бинобарин меҳнат нормалари ҳам турли 
кўрсаткичларда акс этиши мумкин: ишланган иш вақтида, тайѐрланган 
маҳсулот миқдорида, маҳсулотнинг (бажарилган ишнинг) сифатида, ишлаб 
чиқариш ресурслари (материаллар, ярим маҳсулотлар, энергия, асбоб-
ускуналар, асбоблар)дан фойдаланиш даражасида; меҳнат унумдорлигида. 
Айтиб ўтилган бу кўрсаткичлар қиймат, натура ѐки шартли (ѐки шартли натура) 
ўлчагичларига эга бўлиши ва меҳнатнинг якка тартибдаги, гуруҳ (жамоа) иш 
натижаларини ифодалаши мумкин. Ходим эришган меҳнат натижаларига, шу 
билан бирга уларга сарфланган меҳнатнинг миқдори ва сифатига баҳо бериш 
учун иш берувчи бажарилган ишни ҳисобга олиб бориши ва уни назорат 
қилиши, бунда белгиланган меҳнат нормасининг бажарилиши ва ошириб адо 
этилишини ҳисобга олиши лозим.
Корхоналарда меҳнатга ҳақ тўлаш тизимларига қўйиладиган энг муҳим 
талаблардан