Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

моддий-техника омиллари
гуруҳини, одатда, етакчи ва 
қолган барча омилларни белгиловчи гуруҳ деб қаралади. 
Меҳнат унумдорлигини оширишнинг 
моддий-техника омилларига
фан-
техника тараққиѐтини узлуксиз ривожлантириш асосида меҳнатнинг техника ва 
энергия билан таъминланишини ошириш киради. Ишлаб чиқаришда фан-
техника тараққиѐтининг асосий йўналишлари қуйидагилардир: ишлаб 
чиқаришнинг 
автоматлаштиришга 
ўтиш 
муносабати 
билан 
уни 
механизациялаш; меҳнатнинг энергия билан таъминланиш даражасини ошириш 
асосида машина ва асбоб-ускуналар қувватининг ортиши; ишлаб чиқаришни 
электрлаштириш; саноат ва қишлоқ хўжалигининг бир қанча тармоқларида 
ишлаб чиқаришни кимѐлаштириш; бутунлай янги технологияларнинг 
яратилиши (улар ишлаб чиқариш интенсивлигини оширишни таъминлайди ва 
жонли меҳнат сарфини кескин қисқартиради); ишлаб чиқаришга материал 
сарфланишининг пасайиши ва моддий ресурсларнинг тежалиши; машиналар ва 
асбоб-ускуналар ихтисослашувининг чуқурлашуви ва шу кабилар. Энергиянинг 
янги қудратли манбалари - атом, ички ядро, геотериал, космик ва ҳоказо 
турларининг ўзлаштирилиши ҳам муҳим аҳамият касб этади.
Моддий - техника омиллари таъсири натижасида меҳнат унумдорлиги 
ортади ва маҳсулотнинг сермеҳнатлик даражаси (т) пасаяди. Сермеҳнатлилик 
даражаси кўрсаткичи бўйича меҳнат унумдорлигининг ўсиши қуйидаги 
формулалар билан аниқланади:
 
М
М
М
см
см
у
х
100
100
ѐки 
М
С
М
М
см
бм
см
у
х
100
Бу ерда 
М
у
- меҳнат унумдорлигининг ошиши, %; 
М
см
- маҳсулот бирлиги сермеҳнатлик даражасининг пасайиши, %; 
С
бм
- тадбирни жорий этишдан олдин маҳсулот бирлигини учун зарур 
бўладиган бошланғич сермеҳнатлик даражаси. 
Меҳнат унумдорлигининг ўсишига доир