Markaziy hisoblash tizimi (korporatsiya. tcrritoriya)
Tashkilot. firma, korxonalaming alohida hisoblash tiz-
imlari
Ishlab chiqarish uchastkasi va boshqarish
bo'limlarining alohida lokal lizimlan
4.5-rasm. BATning dasturiy-texnik vositalarini ko'p
bosqichli tashkil qilishning asosiy chizmasi.
Shuning bilan bir vaqtda boshqaruv ierarxiyasining har bir bosqichida texnik vositalami tashkil qilishning uch usuli: markazlashgan, markazlash- magan va ierarxik taqsimlangan bo’ladi. Birinchi usul ma’lumotlami ishlab chiqish bo’yicha ma’lumotlami yig‘ish va ro’yxatga olishdan boshlab, barcha ishlarni ishlab chiqishning bitta markazda bajarilishini nazarda tutadi; ikkinchisi ma’lumotlaming juda yirik massivlarini yaratishni talab qilmaydigan axborotlami iqtisodiy obyektning past bo‘g‘lnlaridagi uzoq- lashtirilgan foydalanuvchining chetki uskunlarida oldindan ishlab chiqishni ko‘zda tutadi; uchinchi usulda ishlab chiqish texnikasi va texnologiyasi tizimning boshqaruv pog’onalari bo‘yicha muvofiq taqsimlangandir.
§4.1. Texnologik ta’minot tushunchasi, maqsadi va vazifalari
149
ShK va ishlab chiqish — iqtisodiy tizimlar rejalana borishi bilan ma’lumotlar ishlab chiqishning markazlashtirilgan varianti bir vaqtda ko‘p mehnatni talab qiluvchi va eng asosiysi, ma’lumotlaming berilgan muddatlarda ishlab chiqilishini ta’minlay ololmaydigan sifati noratsional bo‘ladi. Milliy iqtisodiyotning barcha sohalarida AATni yanada rejalanishi axborotlar dastlabki ma’lumotlaridan foydalanuvchining ish joyida markazlashmagan holda birlamchi tayyorlash bilan markazlashmagan holda ishlab chiqishning muhim vazifasini ilgari suradi. Bu variantni amalga oshirish-ning eng iqtisodiy yo‘li — AATning asosiy tarkibiy elementi sifatida ma’lumotlami chetki punktlaridan bevosita ShKga kiritish -chiqarishning terminal qurilmalaridan foydalanishdir. Buning ustiga, ham terminal qurilmalar, ham EHM sifatida kompyuterlardan foydalanish mumkin. Markazlashtirilmagan AAT hisoblash resurslarini bo'lib qo‘yishni va ulami axborotlar vujudga keladigan hamda iste’mol qilinadigan joylarga yaqinlashtirishni ko‘zda tutadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini takomillashtirish foydalanuvchilarga avtomatlashtirilgan obyektlarning belgilanishi, tuzilishi va masofaviy joylashtirilishi, ishlab chiqilayotgan axborotlar kelib tushishining jadalligi va hajmlari ishlab chiqishning tartiblari hamda dasturiy muhit, foydalanuvchilaming vazifalari va ular faoliyatini tashkil qilish bilan bog‘liq operatsiyalami markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan holda bajarishning istalgan birikmasini beradi. Texnik vositalardan foydalanishning tashkiliy shakllarining rejalanishi markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan shakllar birikmasida ko‘riladi. Zamonaviy aloqa vositalarining rivojlanishi asosida EHM tarmoqlarining yaratilishi aralash shakl paydo bo‘lishi uchun shart-sharoit yaratadi. EHM tarmoqli aloqa kanallari yordamida hisoblash vositalari, dasturiy va axborot resurslarini birlashtirishni ko‘zda tutadi, buning ustiga har bir abonent nafaqat o‘zining, balki boshqa abonentlarning resurslariga ham kirish imkoniyatiga ega. Keyingi vaqtda kompyuter texnikasini qo‘llashni tashkil qilish integratsiyalangan axborot tizimlarini yaratish bilan bog‘liq katta o‘zgarish- larga duch kelgan. Bunday tizimlar korxonalar doirasida ma’lumotlami muvofiq boshqarishni amalga oshiradi, alohida bo’linmalarning ishini muvofiqlashtiradi, ham foydalanuvchilaming alohida guruhlari doirasida, ham bir-birlari bilan o‘nlab va yuzlab kilometr masofadagi bir necha tashkilotlar o‘rtasida axborotlarni almashtirish bo’yicha operatsiyalami avtomatlashtiradi. Mahalliy hisoblash tarmoqlari bunday tizimlami qurish uchun asos bo‘ladi.
150
4-bob. Texnik vositalar va ulaming rivojlanib borish istiqbollari
§ 4.2. TEXNIK VOSITALARNING UMUMIY TA’RIFI
Shaxsiy kompyuter asosan uch qismdan iborat bo‘ladi (4.6-rasm):
tizimli blök;
klaviatura;
monitor.
ShKlar portativ variantda ham ishlab chiqariladi, odatda «bloknot» (noutbuk) ko‘rinishida ham bo‘ladi. Hamma asosiy bioklar joylashadigan bosh qism - tizimli blök hisoblanadi. Uning tarkibiga quyidagi apparat vositalari kiradi:
ShK ishini boshqaradigan elektron chizma (mikroprotsessor, tezkor xotira, qurilmalar kontrolleri va hokazo);
ShKning elektron sxemalariga uzatiladigan past quvvatli doimiy tok tarmog‘iga tokni o‘zgartirib beradigan elektr manbai;
disketalarga yozish va ulardagi ma’lumotlami o'qish uchun foydalani- ladigan egiluvchan magnit disklari uchun yig‘uvchilar - diskovodlar va yana boshqa qo‘shimcha qurilmalar.
Qo'shimcha qurilmalar tarkibiga ichki va tashqi moslamalar va kontrollerlar qo‘shilgan.
4.6-rasm. Shaxsiy kompyuterining ko‘rinishi.
ShKlar quyidagi tarkibiy qismlardan iboratdir:
