4.1 - rasm. Texnik vositalaming rivojlanib borish tendensiyalari.
Boshqa hollarda agar ShK katta hajmli hujjatlami muntazam tayyorlash uchun mo‘ljallansa va buning uchun axborotlaming katta massivlaridan foydalanilsa, unda tashqi va ichki xotiraning katta hajmiga ega qudratli mashinalami o‘matish zarur. ShKda yechiladigan masalalar turkumi quyida keltirilgan (4.2-rasm).
ShK yordamida yechi-
ladigan masalalar ' I
Axborotli masalalar
Hisoblash masalalari
Hisoblash operatsiyalari hajmin-
ing katta emasligi va mantiqiylar
hajmining esa kattaligi bilan
izohlanadi.
Hisoblash operatsiyalari hajmin-
ing kattaligi va mantiqiylar
hajmining esa katta emasligi bilan
izohlanadi.
4.2 - rasm. ShKda echiladigan masalalaming tasniflanishi.
Iqtisodiyot sohasida axborotli masalalami yechish ko‘proq talab qilinadi. Ular o‘z o‘mida quyidagilarga ajratiladi (4.3 - rasm).
4.3 - rasm. ShK yordamida iqtisodiyotda yechiladigan namunaviy masalalar.
146
4-bob. Texnik vositalar va ulaming rivojlanib borish istiqbollari
Foydalanuvchilar doirasini aniqlash va ular tomonidan echilayotgan vazifalarning mohiyatini aniqlashda AUni axborot bilan toTdirilishi AUning axborotli ta'minlanishiniamalga oshiradi. Turli kategoriyadagi foydalanuvchilar uchun ishlab chiqilayotgan AUlar taqdim etilayotgan ma ’lu- motlar turlari bilan ajratiladi. Misol uchun xizmat ko ‘rsatuvchi xodimlar tashkilotining ichki ma ’lumotlari bilan ishlaydilar, takrorlanuvchi vazifa-larni echadilar, qoidaga ko ‘ra tarkiblashtirilgan axborotlardan foydalanadilar. Rahbarlarga boshqaruvning maqsadlarini amalga oshirish yoki qarorlar qabul qilish uchun ham ichki, ham tashqi ma’lumotlar kerak. AUning qo‘llanilishi foydalanuvchiga odatiy bo‘lgan ishning maromini buzmasligi kerak. AU foydalanuvchining e’tiborini echilayotgan vazifa-larni amalga oshiruvchi dasturiy tizimning ta’riflariga emas, balki ulaming mantiqiy tuzilishiga jamlaydi. Ammo, agar tizimga berilgan harakat bajarilmasa, foydalanuvchi buning sababini bilishi, bu haqidagi axborot esa ekranda berilishi kerak. Bu mulohaza mashina ichidagi axborot bazasini tashkil qilishda (ko‘rsatkichlaming kerakli tarkibini, ulami tashkil qilish usullari va guruhlash uslublarini tanlash va kerakli ma’lumotlami tanlab olishda) aniq AUni axborot ta’minotini ishlab chiqish asosida yotadi. AUning matematik ta’minlanishi natijali axborotlami shakllanti-rilishini ta’minlovchi algoritmlar majmuidan iborat bo‘ladi. Matematik ta’minlanish amaliy dasturlar majmuini ishlab chiqish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. AUning dasturiy ta’minlanishining (DT) tarkibida ta’minlanishning vazifalari bo‘yicha farqlanuvchi ikki asosiy: umumiy (tizimli) va maxsus (amaliy) turini ajratish mumkin. Umumiy dasturiy ta’minlanish dasturlami ishlab chiqishni avtomatlashtirish va ShKda yechilayotgan vazifalarga nisbatan boTmagan iqtisodiy hisoblash jarayonlarini tashkil qilishni ta’minlovchi dasturlar majmuiga kiradi. Maxsus dasturiy ta’minlanish foydalanuvchilaming aniq vazifalarini yechish dasturlarining yig’indisidan iborat bo’ladi. Turli xildagi texnologiyalami ishlash tartibi, hisoblash qurilmalarining texnik xususiyatlari, ulami qo’llashning turli-tumanligi va ommaviy xarakteri dasturiy ta’minot oldiga alohida talablar qo’yadi. Quyidagilar ushbu talablar majmuasiga kiritiladi: ishonchlilik, ShK resurslaridan foydalanishning samaradorligi, tarkibiylik, modellilik, xarajatlar bo ‘yicha samaradorlik, foydalanuvchiga nisbatan do‘stonalik. Dasturiy ta’minlanishni ishlab chiqish va tanlashda ma’lumotlami ishlab chiqish vaqtini kamaytirishni nazarda tutgan holda ShKning arxitekturasi va tariflari ko‘p sonli foydalanuvchilaming dasturlariga tizimli xizmat ko‘rsatish, ma’lumotlami ishlab chiqishning texnologik chizmalari har qanday konfiguratsiyalardan foydalanuvchining samaradorligini oshirishni moTjallashi kerak. Shaxsiy kompyuterlaming rivojlanib borish tendensiyalari quyidagi 4.4-rasmda keltirilgan. AUning lingvistik ta’minlanishi foydalanuvchi bilan muloqot qilish tillari, so‘rovlar tillari, axborotli qidirish tillari, tarmoqlardagi vositachilaming tillarini
§4.1. Texnologik ta’minot tushunchasi, maqsadi va vazifalari
147
o‘z ichiga oladi. AIJning tilli vositalari foydalanuvchining tillari va ShK ko‘rinishidagi texnik qismini bir ma’noli mosligini ta’minlaydi. AIJning ergonomik ta’minlanishi mutaxassislar tomonidan AUdan foydalanishda eng qulay sharoitlami ta’minlovchi tadbirlar majmuasidan iborat bo'ladi. Bu AU texnikasinijoylashtirish uchun maxsus mebel tanlash, hujjatlar va magnitli manbalami saqlash uchun kartotekalar tashkil qilishni ko‘zda tutadi. AIJ ergonomik ta’minlanishining muhim vazifalaridan bin — insonga ShK tomonidan salbiy ta’simi kamaytirishidir. AIJning huquqiy ta’minlanishi — bu AIJ faoliyat yuritishi sharoitlarida mutaxassislar huquqlari va majburiyatlarini belgilovchi huquqiy hujjatlar tizimidir. Bu hujjatlar axborotlami saqlash va himoyalashni tartibga soluvchi ishlanmalar, ma’lumotlarni taftish qilish, AUda amalga oshiriladigan operatsiyalaming huquqiy ta’minlash qoidalari majmui bilan qat’iy bog'langan. AAT va AIJ faoliyat yuritishining samaradorligi axborotlami ishlab chiqishning zamonaviy texnik va dasturiy vositalaridan texnikani joylashtirishning zamonaviy tashkiliy shakllari bilan birgalikda kompleks foydalanishga asoslangan. Dasturiy-texnik vositalardan foydalanishning tashkiliy shakllarini tanlashni avtomatlashtirilgan obyektning tashkiliy tuzilishiga muvofiq boshqaruvning ierarxiyasi darajasi bo‘yicha ulami tarqatilishini hisobga olingan holda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Bunda foydalanuvchilar iqtisodiy obyektning tarkibiga javob beruvchi jamoaviy xizmat ko‘rsatishni tanlashning asosiy tamoyillaridan bo‘ladi.
