Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1(
1.2 - jadval
Davr parametri qiymati	T	T	P	>=>+!	i < 7	Boshqaruvni qabul qiluvchi blok
2	5 < 12 (Ha)	12	2	3	3 ( 7 (Ha)	4
3	12 < 13 (Ha)	13	3	4	4 ( 7 (Ha)	4
4	13 < 10 (Yo‘q)			5	5 ( 7 (Ha)	4
5	13 <2 (Yo‘q)		—	6	6 ( 7 (Ha)	4
6	13 <28 (Ha)	28	6	7	7 ( 7 (Ha)	4
7	28 <4 (Yo‘q)			8	8 ( 7 (Yo'q)	8
Faraz qilaylik vektoming maksimal e				ementi va uning koordinatasini

aniqlab olingandan keyin, uni vektoming birinchi elementi bilan almashtirish
kerak bo‘lsin. Vektor elementlarini o‘mini almashtirishni quyidagi chizma
orqali amalga oshirish mumkin:


P





bl bi
2


Quyidagi operatorlar bilan amalga oshiriladi: P = b_p b_|=b , b_p=P. Ushbu
misolda elementlaming o‘mini almashtirishni quyidagicha ham amalga
oshirish mumkin:
b=b,; b=T.
Takrorlanishlar soni aniq bo‘lmagan davrlar. Bunday davrlarda
takrorlanishlar sonini oldindan belgilab bo‘lmaydi. Unda davr ma’lum bir
shart bajarilishigacha davom etadi.
Takrorlanishlar soni aniq boTmagan davrlarga intertsion davrlarni
misol qilish mumkin bo‘lib, unda davrdan chiqib ketish aniq bir natijaga
erishilgandan keyin amalga oshiriladi. Hisoblashlar erishish kerak boTgan
natijaga bosqichma-bosqich yaqinlashib borish orqali bajariladi (iteratsiya
usulidir).
Misol 10. Quyida keltirilgan matematik ifodani hisoblash algoritmi
blok-chizmasini tuzing.
y = six*
Pl ^V yo ’
Hisoblash xatoligi | y, - yj < e,




§ 10.4. Oddiy davriy jarayonlami hisoblashni algoritmlashtirish


311


dastlabki yaqinlashish y₀ = h
berilgan e qiymatiga bosqichma-bosqich bilan yaqinlashib borish asosida berilgan formula ildizining qidirilayotgan qiymati topiladi.
Hisoblash jarayonlari amalga oshirilguncha, davming takrorlamishlar soni noma’lumdir. Davmi boshqarilishini hisoblashlar xatoligi bo‘lmish e belgilaydi. Agar keyingi iteratsiyada xatolik >e bo‘lsa, u holda davr keyingi yaqinlashib borish natijasida y₍ qiymatini hisoblaydi, aks holda davrdan chiqib ketiladi. Xatolik |y -y₀|>e bo‘lganda davr davom etadi. 5 blokdagi oldingi iteratsiya asosida olingan y_t natija keyingi iteratsiyada olingan bilan almashtiriladi. Undan keyin boshqaruv jarayoni 3 blokka berilib, unda ildiz qiymatining talab qilinayotgan natijalarga yaqinlashishi hisoblanadi.
|y-y₀|










312


10 - bob. Algoritmlashtirish asoslari


Biz ushbu bobda dasturlashning asosiy negizi bo‘lmish algoritmlami tuzish qonun-qoidalari bilan yaqindan tanishtirishga harakat qildik. Shuni aytish joizki, algoritm asosida turli xildagi iqtisodiy va ijtimoiy masalalami ifoda etish mumkin. Bu esa o‘sha hal qilinishi mumkin bo‘lgan masalani tizimli yondashuv asosida kompleks ravishda yechishni ta’minlab beradi.
§ 10.5. MURAKKAB DAVRIY JARAYONLARNI
ALGORITMLASHTIRISH
matritsalar (ikki o’lchamli massivlar) bilan ishlash uchun, avvalambor undagi o‘zgaruvchilaming indekslarini o‘zgarib borish tartibi bilan yaqindan tanishib chiqish kerak. A{i=l,N; j=l,M}matritsa umumiy ko‘rinishda quyidagicha bo‘ladi:


¿Z| I ¿Z|2 ÍZ|3 ... ¿Z|m
a₂₂, ... a₂,„
a„t a„₂ a„3 ... dnm
Keltirilgan matritsadan ko’rinib turibdiki, uning har bir elementi i va j indeksga egadir. Bu yerda i elementning matritsani qaysi qatorida joylashganini bildiradi, j esa ushbu elementning qaysi ustundagiligini ko‘rsatadi. ShKning xotirasida esa matritsa elementlari qatorma-qator joylashadi, ya’ni birinchi qator elementlaridan keyin ikkinchi qatorniki ketadi va h.k. Matritsaning elementlariga murojaat qilib, ularning barchasini ko‘rib chiqish uchun ikkita indeksni ko‘rsatish kerak, ya’ni oldin qator raqamini, keyin esa ustun raqamini va uni chegaralab qo‘yilgan m-gacha o‘zgartirib boriladi, undan keyin esa qatoming raqamini bittaga ko‘paytiriladi. O‘z o‘mida j ustunlar raqamining o‘zgarish qonuniyatini 1-dan m-gacha qaytarish kerak, ya’ni i chegarab qo‘yilgan n-gacha yetganicha. Indekslarning o’zgarib borish tartibini quyidagi misol ko‘rinishida aks ettirish mumkin.