Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Masala yechilishining iqtisodiy tahlili

1. 
   Umumiy xarajatlami hisoblash yuqoridagi 7.2-jadval va 7.2-rasmda keltirilgan.
   

Bolalar o’yinchoqlarini ishlab chiqaruvchi firmaning umumiy xarajatlari 2-mahsulot ishlab chiqarishgacha tez o‘sadi. 3-mahsulotdan 7-mahsulotgacha esa kamayuvchi tezlikda o‘sadi. 8-mahsulotdan keyin esa yanada tezroq o‘sadi. Buning asosiy sabablaridan biri - bu firmaning mahsulotlar ishlab chiqarish uchun qo‘shimcha resurslami sotib olishidadir. Chunki firmaning doimiy xarajatlari o‘zgarmasdir, ya’ni qancha mahsulot ishlab chiqarishdan qat’iy nazar «TFC=100»ga teng.

2. 
   O‘rtacha, o‘rtacha doimiy, o‘rtacha o‘zgaruvchan va chekli xarajatlami hisoblab shuni ko‘rsatadiki (ularni hisoblash formulalari 7.3-rasmda, natijalar esa 7.4-rasmda keltirilgan), mahsulot ishlab chiqarish miqdori ortishi bilan o‘rtacha doimiy xarajatlar (AFC) kamayib boradi, o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar esa 4-mahsulotni ishlab chiqarishgacha kamayib boradi hamda 5-mahsulotni ishlab chiqarishdan boshlab ortib boradi.
   
3. 
   Excel dasturi yordamida berilgan ma’lumotlar asosida barcha turdagi xarajatlaming grafiklari 7.10 - 7.12-rasmlarda keltirilgan.
   
4. 
   Grafiklar orasidan «chekli qaytimning kamayish qonuni» ga bo‘ysunuvchi xarajat grafigi o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar (AVC) grafigidir.
   
5. 
   To'rtinchi mahsulotni ishlab chiqarishda o‘rtacha o'zgaruvchan xarajatlar (AVC) o‘zining eng minimal qiymatiga ega bo'ladi, ya’ni 4-mahsulotni ishlab chiqarishda «AVC=74» so‘m.
   

§ 7.2. Firmaning xarajat, daromad va foydasini elektron jadvalda tahlil qilish


231

6. 
   5-mahsulotni ishlab chiqarishdan boshlab o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar o‘sishni boshlaydi. Buning sababi shundaki 5-mahsulotdan boshlab umumiy o'zgaruvchan xarajatlar o'sishni boshlaydi, ya’ni ishlab chiqarish jarayonlariga qo‘shimcha resurslar jalb etiladi, bu esa o‘zgaruvchan xarajatlaming o’sishiga olib keladi.
   
7. 
   O‘rtacha doimiy xarajatlaming pasayib ketishiga sabab shundaki, umumiy doimiy xarajatlar o'zgarmasdir (TFC=100). O‘zgarmas xarajatlaming miqdorini (TFC) ortib borayotgan mahsulot miqdoriga (Q) nisbati o‘rtacha doimiy xarajatlaming pasayib ketishiga olib keladi.
   
8. 
   Firma mahsulotining narxi 74 so‘mdan past bo'lsa, ishlab chiqarish shartsiz ravishda yopiladi, chunki firmalar qisqa muddatli oraliqda faoliyat ko‘rsatayotganda «P=AVC» shart bajariladi, ya’ni mahsulotning narxi unga sarflangan xarajatlarga teng bo‘lsin. Firma mahsulotining narxi 74 so'mdan yuqori bo'lgandagina mahsulotni ishlab chiqarish firma uchun rentabelli hisoblanadi.
   
9. 
   Chekli xarajatlar - bu bir birlik qo‘shimcha mahsulotni ishlab chiqarishga sarflanadigan qo‘shimcha xarajatlardir. Chunki ularning o‘rtacha xarajatlardan yuqori bo’lishiga sabab, 6-mahsulotgacha xarajatlar farqi 10 ga teng, 7-mahsulotdan boshlab esa 20 teng bo’ladi.
   
10. 
    Firma iqtisodiy samaraga ega bo’lishi uchun har bir dona mahsulot ishlab chiqarishda o’zgaruvchan xarajatlami (TVC) (bir dona mahsulotga to‘g‘ri keladigan xarajatlami) kamaytirishi lozim. Shu holda firmaning iqtisodiy samarasi ortadi, ya’ni mahsulotlami sotishdan oladigan foydasi ortib boradi.
    

§ 7.2 FIRMANING XARAJAT, DAROMAD VA FOYDASINI
ELEKTRON JADVALDA TAHLIL QILISH TEXNOLOGIYALARI