Вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

2.
Молиявий режалаштиришнинг корхона фаолиятидаги ўрни ва 
унинг кўрсаткичлари 
 
Корхонада молиявий режанинг аҳамияти қуйидагиларда билинади, яъни 
молиявий режа: 

ўз ичига турли ориентирларни (мўлжалларни) олади, ушбу 
ориентирларга мувофиқ корхона фаолият юритди; 

рақобат кучли бўлган шароитда лойиҳанинг ҳаѐтийлигини аниқлашга 
имкон беради. 

---

123 
Молиявий 
режалаштиришдан 
кўзланган 
мақсад 
молиявий 
ресурсларнинг, капитал ва резервларнинг кутиладиган ҳажмларини молиявий 
кўрсаткичлар катталикларини прогнозлаш асосида аниқлашдан иборат. 
Молиявий режалаштиришнинг муҳим жихати унинг стратегияси, яъни 
Хўжалик субьектларининг даромад (фойда) ва харажатлар марказларини 
аниқлашдир. Хўжалик субъектининг даромад маркази унга максимал фойда 
келтирувчи булинмас ҳисобланади. Харажатлар марказига Хўжалик 
субъектининг кам рентабелли ѐки умуман нотижорат бўлган , лекин умумий 
ишлаб чиқариш жараѐнида муҳим рол уйновчи булинмалар хам киради. 
Масалан, Гарб давлатларидаги куплаб фирмалар «саксонга йигирма» коидасига 
риоя киладилар, яъни 20% капитал сарфи 80% даромад келтириши шарт. Демак 
қолган 80% капитал қуйилма факат 20% фойда келтиради. 
Молиявий режалаштириш дастлабки ва жамланган бўлиб, молиявий 
режаларни тузиш ва ижро этиш орқали амалга оширилади. 
Дастлабки режалаштиришга корхоналарнинг, моддий ишлаб чиқариш 
ташкилотларининг, ишлаб чиқариш ташкилотларининг, харажатлари тулик ѐки 
асосий қисми давлат бюджети ѐки махсус маблағлар орқали корежаадиган 
давлат муассасаларининг режалари киради. 
Жамланган молиявий режалаштириш умумдавлат тармоқ ва 
территориал бўлади. Хамма молиявий режалар бирламчи тизими давлат 
бюджети орқали таъминланади ва давлатнинг асосий молиявий режаси 
дейилали. Бюджетни режалаштириш деб маълум бир режали вақт ичида 
молиявий
 
ресурсларнинг миқдори, умумдавлат мақсадларини амалга ошириш 
учун давлат бюджетига келиб тушишини ва сарфланишшш аниқлашган 
жараѐнга айтилади, 
Бир вақт нчида давлат бюджет сиѐсатиш ўзига хос хусусиятлари билан 
боғлик бюджет тизимини айрим буғинлари орасида тақсимлаш ва кайт 
тақсимлаш кўрсаткичларини аниклайди. 
Хар бир бюджет харажатлар таркиби айим давлат махаллий хокимият 
органлари орасида давлат» функциялари орқали
 
тақсимлашга боғлик бўлади, 
масалан: даромадларнинг таркиби ва ҳажми давлат солиқлар тизими ва 
солиқлар сиѐсатига хос хусусиятлар, ҳамда бюджетни тартибга солиш 
тизимининг хусусиятлари. Халк хўжалик тизимида ва режаларни 
молиялаштиришда асосий урин давлат орқали жамланган молиявий баланс - 
давлат бюджети 
эгалланиши. Унда бир-бири билан молиявий-архивий 
шаклида хамма ижтимоий ишлаб чиқаришнинг маҳсулотлари шаклида 
жамлананиши балансли усул зарур бўлган ҳисоботлар орқали режани реал ва 
балансли эканлигани текшириб чиқишни, халк хужалигини ривожланишига 
керакли умум иқтисодий пропорцияларига риоя қилишни, давлат бюджети, 
тармоқлар молиявий режаларини, банкларни кредит ва касса режаларини ва 
умуман молиявий режалар тизимини баланс шартлари билан таъмниланди. 
Ижтимоий сохаларнинг куплиги, ҳозирги замон ўзгаришларининг анчаси норма 
бўлиб қолган ва шундан келиб чиккан ҳолда рахбарларнинг асосий 
вазифаларидан бири бўлиб фаолиятларнни муваффакиятига таъсир этадиган 
этилган ва ўзгаришларни бартараф қилишдир. Бу ўзгаришлардан сиѐсий 

---

124 
ўзгариш, пулнинг қийматинн ўзгариши, иқтисодий ва технологик ўзгаришлар 
булиши мумкин. 
Охирги йилларда бу ўзгаришларни тезлиги усиб бормокда ва улар 
кескин, кутилмаган бўлиб колмокда. Омилларнинг ўзгаришини аниқловчи 
руйхат етарли даражада бўлиб, хар хил шароитда ўзгариб боради, шунинг учун 
у билан фойдаланишга ягона ишлаш усули булиши мумкин эмас. Хар бир 
корхона фаолиятини иқтисодий аҳволини хар томонлама таҳлил килиб, 
афзалликлари ва камчиликларини намоѐн этиши ҳамда шароитини тушуниши 
учун имкон кадар куп изланиб ўрганиши шарт. Бу таҳлил натижасида 
ўзгаришларнинг тўзилишнни аниклаб ва зарур булса уларга таъслр этиш 
мумкин. Бу ишда асосий аҳамиятга эга бўлган йўналишлардан бири корхона 
молиявий аҳволи ўзгаришларининг ҳисоботини ишлаб чиқишдир.