Vazirligi o‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

> max


dj - foydalanuvchilar tomonidan i nomerli provayderning j xizmatini ishlatilish soni;
hj - i provayderga kelib tushgan so‘rovni w (w =1^N) provayderning j turdagi xizmatidan foydalangan holda bajarilganlarining soni;


168

yj - f (f=1^N) provayderga kelib tushgan so‘rovni i provaydeming j turdagi xizmatidan foydalangan holda bajarilganlarining soni (dj, hj, , yj = 1, 2,

. . .);
Masalaning yechimini izlash quyidagi cheklovlar bajarilishi negizida amalga oshiriladi:

• 
  axborot-kommunikatsiya tarmog‘i hamma sathlaridagi ma’lumot ayirbosh- lash va qayta ishlash jarayonlarini amalga oshiradigan vositalar majmuasi statsionar holatda faoliyat yuritadi;
  
• 
  tarmoq belgilangan sifat darajasini ta’minlaydigan.vositalar bilan ta’minlanishining ehtimolligi 0,999 dan kam bo‘lmasligi kafolatlanadi.
  

Axborot - kommunikatsiya tarmog‘i provayderlarining xizmatlarini servisga yo‘naltirilgan arxitektura uslublari asosida taqdim etish jarayonlarining samaradorligini aniqlash maqsadida algoritm ishlab chiqilgan.

7. 
   - rasmda algoritmning blok-sxemasi keltiriladi. Blok-sxemadagi operatorlar quyidagi vazifalarni bajaradi:
   

O-1 - modellashtirishda kerak bo‘ladigan hamma dastlabki ma’lumotlarni kiritadi. Ular jumlasiga: infokommunikatsiya tarmog‘i tarkibiga kiruvchi provayderlar soni N; provayder tarkibidagi resurs va xizmatlar hamda ular to‘g‘risidagi ma’lumotlar {R¹},{H¹}; xizmatlarni taqdim etishni amalga oshiradigan servislar to‘g‘risidagi ma’lumotlar{S^h_i}; xizmatlarni taqdim etishning shart- sharoitlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar U(k) hamda algoritmda ishlatiladigan o‘zgaruvchilar, ularning boshlang‘ich qiymatlari va algoritmning ishlashi jarayonida kerak bo‘ladigan boshqa yordamchi ma’lumotlar kiradi;

2. 
   - infokoomunikatsiya tarmog‘i tarkibidagi navbatdagi provayder so‘rovlarining (xizmatlari) bajarilishida ishtirok etadigan parametrlarga boshlang‘ich qiymat beriladi: n - navbatdagi provayderning tartib raqami; i - navbatdagi so‘rovning tartib raqami; F_n - n provayder so‘rov bajirilishi oqibatida olpdigan foydasi , m - bajarilmagan so‘rovlar soni; q - bajarilagan so‘rovlar soni;
   
3. 
   - foydalanuvchining navbatdagi so‘rovi shakllantiriladi va yordamchi o‘zgaruvchilarga boshlang‘ich qiymatlar beriladi;
   

169

2. 
   - so‘rov turi aniqlanadi: xizmat va uning ko‘rsatkichlari;
   
3. 
   - shartli operator, so‘ralgan xizmat navbatdagi provayder tomonidan bajarilishi mumkinmi yoki yo‘qmi, degan savolga javob beriladi:
   

• 
  agarda so‘ralgan xizmat n provayderga tegishli reestr ma’lumotlar bazasida bo‘lmasa, so‘rov bajarilmaydi, boshqaruv 7 operatorga o‘tkaziladi.
  
• 
  agarda so‘rovni bajarish mumkin bo‘lsa, ya’ni so‘ralgan xizmat mavjud bo‘lsa, boshqaruv 6 operatorga uzatiladi;
  

2. 
   - so‘rovni taqdim etish uchun servis turi Sj aniqlanadi va boshqaruv 8 operatorga o‘tkaziladi;
   
3. 
   - shartli, agar so‘rov bajarilishi mumkin bo‘lgan provayder izlab topilsa, boshqaruv 6 operatorga, aks holda 14 operatorga o‘tkaziladi;
   
4. 
   - so‘rovni sj servis yordamida bajarish shartlari, ya’ni odatdagi, imtiyozli, o‘ta imtiyozli holatda bajarilishi mumkinligi aniqlanadi;
   

9, 10, 11- operatorlar yordamida foydalanuvchi so‘rovi qaysi shartda bajarilishi aniqlanadi va boshqaruv 12 yoki 14 operatorga o‘tkaziladi;

12. 
    - navbatdagi so‘rov bajarilganligi qayd etiladi;
    
13. 
    - navbatdagi i so‘rov bajarilganidan tushgan foyda umumiy foydaga qo‘shiladi: agar so‘rov n provayderda bajarilgan bo‘lsa olingan foydani hammasi shu provayderga yoziladi (p_i = 1), agar boshqa provayderda bajarilgan bo‘lsa, foydaning bir qismi, ya’ni foydaning p_i (p_i = 0 ^ 1) qismi n provayderga, qolgan qismi esa (ya’ni, (1- p_i )) so‘rov bajarilgan provayderga yoziladi;
    

170

3.8 - rasm. AKT xizmatlarini SYA asosida taqdim etilishining samaradorligini hisoblash adgoritmi


171

12. 
    - navbatdagi so‘rov bajarilmaganini qayd etadi;
    
13. 
    - shartli, agar n provayderga tegishli hamma so‘rovlar ko‘ruvdan o‘tkazilib bo‘lingan bo‘lsa, boshqaruvni 16 provayderga o‘tkazadi, aks holda boshqaruv 3 operatorga o‘tkaziladi va keyingi so‘rovni bajarish jarayoni boshlanadi;
    
14. 
    - shartli, hamma provayderlarning so‘rovlari tekshiruvdan
    

o‘tkazilganligini nazorat qiladi, agar shart bajarilmasa boshqaruv 2 operatorga o‘tkaziladi va navbatdagi provayder so‘rovlarini bajarish boshlanadi, aks holda blshqaruv 17 oeratorga o‘tkaziladi;

12. 
    - umumiy natijalarni hisoblaydi, chop etadi va algoritm ishini yakunlaydi.
    

Algoritmning aprobatsiyasi gipotetik ma’lumotlar asosida AnyLogic dasturi negizida amalga oshirilgan. Modelning umumiy ko‘rinishi 3.9 - rasmda keltirilgan. Hisoblash eksperimentini o‘tkazishda quyidagi elementlar ishlatilgan:

• 
  Source - so‘rovlarni shakllantiruvchi vosita;
  
• 
  Queue - so‘rovlarni aniq navbati bo‘yicha saqlaydi, keyingi ma’lumotlar oqimida kelishi kutilayotgan so‘rovlar modellashtiriladi;
  
• 
  Delay - so‘rovlarni belgilangan vaqt oralig‘ida bajarilishini ta’minlaydi;
  
• 
  Sink - bajarilmagan so‘rovlar to‘g‘risida statistik ma’lumotlarni yig‘adi.
  
• 
  Select Output - kelayotgan so‘rovlarni qaysi provayderda bajarilishini aniqlaydi va chiqish portlarining biriga yuborilishi ta’minlaydi;
  

172

7. 
   - rasm.Modelning to‘liq kurinishi.
   

Ushbu vositalar yordamida 3 ta provayderning servisga yo‘naltirilgan arxitektura uslublari negizida birgalikdagi faoliyatni tashkil etishlari, ulami alohida ish yuritishlariga qaraganda bir muncha ko‘proq foyda olishlariga imkon yaratilishi ko‘rsatib berilgan.
Hamma provayderda 10 xizmat turi mavjud, deb qabul qilingan. Har bir provayder bir - biri bilan 20 foiz xizmat turlari bilan farqlanadi, ya’ni 8 xil xizmat bir xil, ikki xili birida bor, birida yo‘q. Provayderlarda mavjud bo‘lmagan xizmatga so‘rov kelish ehtimoli 0,1. O‘zida bo‘lmagan xizmatga kelgan so‘rov boshqa provayderlar yordamida bajariladi.
So‘rovlarning provayder tizimiga kelib tushishi va bajarilishi ommaviy xizmat ko‘rsatish formulalari asosida modellashtirilgan. Unga asosan, so‘rovni tizimga o‘rtacha tushish intensivligi k, ular bajarilishining o‘rtacha intensivligi g bilan belgilangan, tizimni yuklanganlak darajasi p = k / g ga teng bo‘ladi. Tizimning yuklanganlik darajasi oshgan sari foyda ham oshib boradi. Ushbu jarayon 3.10 - rasmda keltirilgan.


173

5800

Umumiy foyda


5600
5400
5200
5000
4800
4600
4400
0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8





Oddiy haolatda SYA holatida


P

7. 
   - rasm. IKT provayderining oddiy va SYA holatidagi faoliyati natijasida olgan foydasini ko‘rsatuvchi diagramma.
   

Shunday qilib, axborot - kommunikatsiya tarmog‘i xizmatlarini servisga yo‘naltirilgan arxitektura uslubi negizida taqdim etilishi kompaniyaning foydasini sezilarli darajada oshishiga imkon yaratib beradi.

3.