Vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali kompyuter injineringi yo

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH 

VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 

UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 

                              

 

  

                       KOMPYUTER INJINERINGI  YO’NALISHI DI- 11-19 GURUH TALABASINING     

                                            ORALIQ NAZORAT ISHI 

 

5 – VARIANT 

 

 

 

 

  Bajardi: 

 

 

 

 

 

 

 

 Bozorov A  

Tekshirdi: 

 

 

 

 

 

 

 

Bekkamov F 

 

 

 

Varint №5 

1. Foydalanishni boshqarishning DAC usulini tushuntiring.  

 

2. Kriptografiyaning asosiy bo‘limlari, simmetrik kalitli, ochiq kalitli va xesh funksiyalarni 

tushuntiring. 

3. Foydalanishni boshqarishning MAC usulini tushuntiring. 

4. “Familiya, isminingizni” matnini Polibiya kvadratining 3-usulida shifrlang va deshifrlang. 

 

1-  SAVOL 

DAC usuli  

---

Foydalanishni  boshqarishning  mazkur  usuli  tizimdagi  shaxsiy  obyektlarni  

himoyalash  uchun  qo‘llaniladi.  Bunga  ko‘ra  obyekt  egasining  o‘zi  undan  

foydalanish huquqini va kirish turini o‘zi belgilaydi.  

DAC da subyektlar tomonidan obyektlarni boshqarish subyektlarning  

identifikatsiya  axborotiga  asoslanadi.  Masalan,  UNIX  operasion  tizimida  

fayllarni  himoyalashda,  fayl  egasi  qolganlarga  o‘qish  (r),  yozish  (w)  va  

bajarish  (x)  amallaridan  bir  yoki  bir  nechtasini  berishi  mumkin.  Umumiy  

holda DAC usuli aksariyat operatsion tizimlarda foydalanishlarni boshqarish  

uchun foydalaniladi.  

Foydalanishni boshqarishning quyidagi usullari mavjud: • diskretsion 

foydalanishni boshqarish usuli (Discretionary access control, DAC); • mandatli 

foydalanishni boshqarish usuli (Mandatory access control, MAC); • rolga 

asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Role-based access control, RBAC);• 

attributlarga asoslangan foydalanishniboshqarish usuli (Attribute-based access 

control, ABAC). MAC usuli bilan foydalanishni boshqarishda xavfsizlik 

markazlashgan holatda xavfsizlik siyosati ma’muri tomonidan amalga oshiriladi. • 

Masalan, Alisa O‘TA MAXFIY ruxsatnomasiga ega bo‘lgan sub’ektlarga ruxsat bera 

olmaydi. • Bunda foydalanuvchi xavfsizlik siyosatini o‘zgartira olmaydi. – DAC 

usulida esa ob’ektning egasi xavfsizlik siyosatini quradi va kimga foydalanish 

uchun ruxsat berilishini aniqlaydi.• MAS usuli o‘rnatilgan tizimlar xavfsizlik siyosati 

ma’muriga tashkilot bo‘ylab xavfsizlik siyosatini amalga oshirish imkoniyatini 

beradi 

 

2 – SAVOL 

 

Kriptografiyaning asosiy bo’limlari, simmetrik kalitli, ochiq kalitli va 

xeshfunksiyalarni tushuntiring. 

 

 

•Simmetrik shifrlarda ma’lumotnishifrlash va Deshifrlash uchun bir xil kalitdan 

foydalaniladi. 

 

•Bundan tashqari ochiq kalitli (assimetrik) kripto tizimlar mavjud bo’lib, unda shifrlash 

va deshifrlash uchun turlicha kalitlardan foydalaniladi. •Turli kalitlardan foydalanilgani 

bois, shifrlash kalitini oshkor qilsa bo’ladi va shuni uchun ochiq kalitni kriptotizim deb 

ataladi. •Ochiq kalitini kriptotizimlarda shifrlash kalitini ochiq kaliti deb atalsa, 

deshifrlash kalitini shaxsiy kalit deb ataladi.Simmetrik kalitli kriptotizimlarda esa kalit 

---

simmetrik kalit deb ataladi.